- آیا تفاوتی میان دوگروه قومی آذری و کرد ازلحاظ جنسیت و میزان تعلّق به سه الگوی محلّی، ملّی وجهانی وجوددارد؟
مؤلفه های مورد برّرسی در این مطالعه عبارتنداز: ۱- غذا، ۲- خانواده، ۳- پوشاک، ۴- تزیین منزل یااتاق بااشیاء، ۵- موسیقی، ۶- رسانـه، ۷- مطبوعات، ۸- مشارکت سیاسی، ۹- مشارکت فرهنگی، ۱۰-مشارکت اجتماعی، ۱۱-حافظه تاریخی، ۱۲-زبان. یافتههای تجربی تحقیق نشان میدهد در شاخص سبک زندگی که شامل تغذیه، پوشاک، موسیقی، تزیین منزل ومدیریت بدن است، تقابل وتضادی بین سه الگو دربین هیچکدام از دانشجویان گروههای قومی نیست. امادرمؤلفههای زمینهای هویّت مثل مشارکت، رسانه، تاریخ، زبان زمینههای تقابل دیده میشود وتفاوت بارزی بین دانشجویان کردزبان و ترک آذری زبان وجود دارد. مهمترین تقابل در این زمینه میان الگوهای هویّتی محلّی و ملّی است و تأکید بر هویّت محلّی به مثابه مقاومت در مقابل الگوی هویّتی ملّی است. به طور کلی باید اذعان کرد که هویّت دانشجویان کرد زبان به شدّت آغشته به مباحث سیاسی است و سیاستزدگی هویّتی را درتمام عرصههای هویّتی مثل عرصههای نمادین و فرهنگی گرفته تا عرصههای اجتماعی و سیاسی میتوانیم ببینیم.
مریم رفعت جاه در رساله دکتری خود (۱۳۸۳) به مطالعه عوامل فردی و ساختاری مؤثّر در بازتعریف هویّت اجتماعی پرداخته است. رویکرد نظری این رساله ملهم از نظریات آنتونی گیدنز و ریچارد جنکینز است. این دو متفکر در مورد هویّت‌شخصی و اجتماعی نظریه‌پردازی کرده و تلاش کرده‌اند در تحلیل هویّت بر شکاف میان فرد و جامعه و کنش و ساختار پل بزنند و فرایندهای هویّت‌یابی و هویّتسازی در دوران مدرن را با در نظر گرفتن تأثیرات دوسویه افراد و ساختارهای اجتماعی تبیین کنند.در این پژوهش محقق با این استدلال که هویّت اجتماعی موضوعی چند بعدی است برای شناخت ابعاد مختلف هویّت از ترکیب دو روش کمّی(پیمایش) و کیفی(مصاحبه نیمه ساختیافته) استفاده کرده و مطالعه بر روی زنان تهرانی ۲۵ تا ۴۵ ساله انجام شده است.سؤال اصلی محقّق هم در بخش کمّی و هم در بخش کیفی این بوده که در بازتعریف هویّت اجتماعی زنان، منابع فرهنگی نقش بیشتری دارد یا منابع مادی؟ بر اساس نتایج بخش کمّی از میان کل عوامل مورد مطالعه، تحصیلات عالی بیشترین تأثیر را در بازتعریف هویّت اجتماعی زنان داشته و پس از آن ارزشها و نگرش، سبک زندگی و هویّت نقشی مسلط به ترتیب تأثیر بیشتری در بازتعریف هویّت اجتماعی زنان داشته اند. به علاوه موقعیت ساختاری در مقایسه با هویّت شخصی تأثیر بیشتری در بازتعریف هویّت اجتماعی زنان داشته است. از میان دو عامل اشتغال و تحصیلات، تحصیلات که زنان را به منابع فرهنگی هویّت سازی مجهز می کند از اشتغال که تأمین کننده منابع مادی است، تأثیری بیشتر بر بازتعریف هویّت اجتماعی زنان و مقاومت آنان در برابر کلیشههای جنسیتی داشته است.
بر اساس نتایج بخش کیفی تحصیلات دانشگاهی نقشی مؤثّرتر از شغل در بازتعریف هویّت اجتماعی زنان دارد. زنانی که هم دارای منابع فرهنگی یعنی تحصیلات عالی و هم دارای منابع مادی هویّتسازی یعنی اشتغال و درآمد بوده اند بیشتر در مقابل هویّتهای سنتی و مدرن تأمّل کرده و به بازتعریف هویّت اجتماعی خود مبادرت می‌کنند. و هرچند زنان مذهبی دارای تحصیلات دانشگاهی دچار عدم انسجام هویّتی بوده اند امّا در سطوح تحصیلی بالاتر یعنی کارشناسی ارشد و دکتری تا حد زیادی با بازاندیشی و بازتعریف هویّتهای مذهبی، سنتی و هویّتهای مدرن بر تعارض هویّتی خود فائق میآیند.
۲-۱-۲- تحقیقات خارجی
تحقیقات کوهلن و آرنولد[۱]نشان داد که نوجوانان در سنین ۱۲ تا ۱۵ سالگی دارای اعتقادات مذهبی بیشتری هستند امّا در سن ۱۸ سالگی این نوع اعتقادات در آن ها کاهش مییابد با این حال خانواده و اجتماع در تثبیت اعتقادات مذهبی نقش بسیار مهمی دارند(کلمن، ۱۹۸۸).
تارانت[۲](۲۰۰۲)، به برّرسی گروه های همسال نوجوانان و هویّت اجتماعی پرداخته است در این مطالعه او به برّرسی روندهایی می پردازد که طی آن نوجوانان ارزیابی مثبتی از گروههایی همسال خود کسب می‌کنند، همسو با پیش بینیهای نظریه هویّت اجتماعی (تاجفل و ترنر، ۱۹۷۹) رفتار شرکت کنندگان در پژوهش در جهت منفعت گروه عضویت خودشان در مقایسه با برونگروه بود، به این معنا که به نظر آن ها گروه خودشان از ویژگیهای مثبت بیشتری نظیر صداقت، خوبی و جذابیت و ویژگیهایی منفی کمتری نظیر نادانی، خصمانه و خستهکننده بودن برخوردار است(تارانت، ۲۰۰۲: ۵۲).
فابلا[۳]، در پایان نامه دکتری خود با عنوان، از امریکایی آسیایی تبار فراموش شده تا اقلیّت نادیده گرفته شده، عوامل پیش بینیکننده هویّت اجتماعی و قومی آمریکاییهای فیلیپینی تبار، با هدف برّرسی عوامل پیش بینیکننده هویّت قومی و اجتماعی از طریق مطالعه ارتباط میان هویّت قومی و هویّت اجتماعی آمریکاییهای فیلیپینی تبار، در رابطه با ادراک آنان از میزان نادیده گرفته شدن و پایگاه نسلیشان پرداخته است. نتایج مطالعه نشان داد، هنگامی که احساس مورد توجّه بودن در بین آمریکاییهای فیلیپینی تبار افزایش یابد احساس هویّت قومی و اجتماعی آنان نیز بیشتر می شود. در عین حال این رابطه آماری باید با احتیاط تفسیر شود، چرا که اعتبار سازهای ابزار مورد استفاده برای سنجش ادارک فرد از مورد توجّه بودن آمریکاییهای فیلیپینی تبار تحقّق نیافت. همچنین نتایج مطالعه نشان داد که شرکت کنندگان نسل اوّل در پژوهش از هویّت قومی نیرومندی نسبت به نسل دوم برخوردار بودند، امّا در زمینه هویّت اجتماعی تفاوت معنادار نشد (فابلا، ۲۰۰۵).
کلایر[۴] (۲۰۰۹) در مطالعه خود به دنبال برّرسی تأثیر رسانه بر شکل گیری هویّت بوده است. نتایج حاصله نشان میدهد که تأثیرات رسانه در رفتار و ایدئولوژی انعکاس داده می شود که این به نوبه خود هویّت اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار میدهد. همچنین در این پژوهش هویّت به عنوان یک فرایند پویا در نظر گرفته می شود که تحت تأثیر رسانه ها شکل خاصی به خود می‌گیرد (کلایر، ۲۰۰۹).
۲-۳- جمع بندی تحقیقات پیشین
جدول شماره ۱-۲- برر سی روش‌شناسی مطالعات تجربی هویّت
ابعاد
پژوهشگر
میرمحمدی
