۲-۲ مدیریت سودهای غیر منتظره

۲-۲-۱ انگیزه های مدیریت سودهای غیر منتظره

سود غیر منتظره^[۶] هنگامی به وجود می ‏آید که سود فصلی یا سالانه شرکت متفاوت (بالاتر یا پایین‏تر) از پیش ‏بینی‏های رسمی مدیریت یا تحلیل‏گران باشد. همچنین در زمانی که انتظارات ضمنی (تلویحی) سرمایه‏گذاران در خصوص سود، با مبلغ گزارش شده توسط شرکت، متفاوت باشد نیز سود غیر منتظره به وجود می ‏آید. معمولاً انتظارات سرمایه‏گذاران و پیش ‏بینی‏های مدیران و تحلیل‏گران مالی بر مبنای تجربیات آنان قرار دارد که این تجربیات در سودهای فصول و سال‏های گذشته، شرایط کنونی بازار و وضعیت اقتصادی، ریشه دارد (براون^[۷]، ۱۹۹۷).

مدیران انگیزه های بسیار قوی‏ای برای اجتناب از “سود غیر منتظره منفی^[۸]” دارند. زیرا معمولاً می‏توان واکنش منفی بازار را در زمان وجود سودهای غیر منتظره منفی مشاهده کرد (براون^[۹]، ۲۰۰۱). همچنین تحقیقات انجام شده توسط بارتو^[۱۰] و همکاران (۲۰۰۲) و لوپز و ریس^[۱۱] (۲۰۰۱) نشان می‏ دهد در مقایسه با شرکت‏هایی که سود غیر منتظره منفی را تجربه کرده ‏اند، شرکت‏هایی که توانسته‏اند سود پیش ‏بینی شده را محقق سازند^[۱۲]، در زمان اعلام سود به بازده بسیار بالاتری دست یابند.

همچنین، کاسزنیک و مک‏نیکلاس^[۱۳] (۲۰۰۲) نیز نشان دادند که شرکت‏های دارای سود غیر منتظره مثبت^[۱۴]، در فصل‏های بعدی، بازده و ارزش بازار بالاتری را برای سهام خود تجربه کرده ‏اند. علاوه بر آن، اسکینر و اسلون^[۱۵] (۲۰۰۲) نشان دادند که بازار واکنش غیر متقارنی نسبت به سودهای غیر منتظره از خود نشان می‏ دهد. ‌به این ترتیب که واکنش منفی بازار به شرکت‏هایی که سود غیر منتظره منفی گزارش کرده ‏اند بزرگ‏تر از واکنش مثبت بازار به شرکت‏هایی بوده‏است که سود غیر منتظره مثبت گزارش کرده ‏اند. به عبارت دیگر، قدر مطلق واکنش بازار به سود غیر منتظره منفی، بزرگ‏تر از واکنش بازار به سودهای غیر منتظره مثبت بوده‏است.

۲-۲-۲ مکانیزم‏های اجتناب از (مدیریت) سودهای غیر منتظره منفی

شرکت‏ها می ‏توانند از طریق مدیریت سودهای خود یا از طریق مدیریت انتظارت (پیش ‏بینی‏ها)، از بروز سودهای غیر منتظره منفی اجتناب کنند. ادبیات موجود در این حوزه از تحقیق، دو نوع مدیریت سود را مشخص کرده‏است: (۱) مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی اختیاری و (۲) مدیریت سود واقعی. در نوع اول، مدیریت از طریق اقلام تعهدی اختیاری به آرایش ارقام حسابداری مطابق با اهداف مطلوب خود می‏ پردازد. اما در نوع دوم، مدیریت با اتخاذ برخی تصمیمات عملیاتی و به عبارت دیگر دستکاری فعالیت‏های واقعی، به مدیریت واقعی سود روی آورده به سود مورد نظر خویش دست می‏یابد.

۲-۲-۲-۱ مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی اختیاری

بر اساس استانداردهای حسابداری تعهدی، درآمدها وهزینه‌ها در زمان وقوع شناسایی می‌شود. حسابداری تعهدی این اختیار را فراهم می‌کند که صورت‌های مالی تصویر بهتری از عملکرد شرکت ارائه کنند. اما اقلام تعهدی نیازمند فرضیه‌ها و برآوردهای معینی است. استفاده از این اختیارات برای مدیریت اقلام تعهدی با هدف دست‌یابی به نتایج از پیش تعیین شده گزارشگری، مدیریت سود نام دارد.

درادبیات حسابداری ارائه تعریف روشن از مدیریت سود مشکل است زیرا مرز میان مدیریت سود و تقلب‌های مالی مشخص نیست. شیپر(۱۹۸۹) در تعریف مدیریت سود گفته است: «مدیریت سود، دخالت عمدی در فرایند گزارشگری مالی خارجی با قصد به دست آوردن سود است». هیلی و والن(۱۹۹۹)، مدیریت سود را این چنین تعریف کرده‌اند: «مدیریت سود هنگامی رخ می‌دهد که مدیران از قضاوت شخصی خود در گزارشگری مالی استفاده‏کنند و سایر ساختار معاملات را جهت تغییر گزارشگری مالی، دستکاری ‌نمایند. این هدف یا به قصد گمراه کردن برخی از صاحبان سود درخصوص عملکرد اقتصادی شرکت یا تأثیر بر نتایج قراردادهایی است که انعقاد آن‌ ها منوط به دست‌یابی به سود شخصی است».

به طور خلاصه، شیوه های مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی اختیاری به شرح زیر است و هریک از این شیوه ها اقلام تعهدی شرکت را تحت تاثیر خود قرار می‏ دهد:

1. 1. انتخاب رویه‏ی حسابداری: انتخاب رویه‏ های حسابداری بر زمان‏بندی شناخت درآمدها و هزینه‏ ها در محاسبه‏ سود تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال: رویه‏ هایی که شناخت درآمدها را به جلو و تشخیص هزینه‏ ها را به تأخیر می‏اندازد، سود گزارش شده را افزایش می‏ دهد.

1. 1. استفاده از رویه‏ی حسابداری/ برآوردهای اختیاری: حتی بعد از این که مدیریت شرکت رویه‏ های حسابداری را انتخاب کرد، هنوز این اختیار وجود دارد که چگونه اصول حسابداری به کار گرفته شوند. به عنوان مثال، ‌در مورد برآورد عمر خدمات، ارزش اسقاط، عمر دارایی‏های نامشهود، نرخ سوخت حساب‏های دریافتنی و … اختیار وجود دارد.

1. 1. زمان‏بندی رویه‏ی حسابداری: همچنین هنگامی که رویدادهای حسابداری نیازمند افشا در صورت‏های مالی هستند، مدیریت اختیار دارد که چه موقع و چگونه رویدادها را شناسایی کند. به عنوان مثال ‌در مورد دارایی‏های معیوب و خراب این اختیار وجود دارد که چه مقدار از آن را مستهلک کنیم.

1. 1. زمان‏بندی: زمان‏بندی تحصیل و خرید دارایی‏ها می‏تواند بر سود حسابداری تأثیر بگذارد. مدیریت می‏تواند زمان و مقدار سرمایه گذاری در هزینه‏ های تحقیق و توسعه، تبلیغات و نگهداری را انتخاب نماید، هر سه مورد به عنوان هزینه‏ی دوره در دوره‏ای که تحمل می‏ شود، شناسایی می ‏شوند. مدیریت همچنین ‌در مورد زمان بندی فروش اموال، ماشین‏آلات و تجهیزات برای تسریع بخشیدن یا به تأخیر انداختن شناخت سود و زیان تصمیم می‏ گیرد.

مدیریت اقلام تعهدی اختیاری از طریق تغییر فعالیت‏های اقتصادی اساسی یک شرکت صورت نمی‏گیرد بلکه از طریق انتخاب روش‏های حسابداری و برآوردهای حسابداری انجام می‏ شود. این در حالی است که دستکاری فعالیت‏های واقعی از طریق تغییر فعالیت‏های اساسی یک شرکت صورت می‏پذیرد.

هنگامی که مدیران در می‏یابند به واسطه عملکرد واقعی، قادر به محقق ساختن پیش ‏بینی‏های صورت گرفته در خصوص سود دوره نمی‏باشند، تلاش می‏ کنند تا از طریق اعمال اختیارات خود در به کارگیری اقلام تعهدی اختیاری که پیش از این بحث شد، به سود پیش ‏بینی شده دست‏یابند و از عواقب سود غیر منتظره منفی اجتناب کنند. شواهد تجربی به دست آمده نیز گواه این مدعا است. برای مثال، ماتسوموتو (۲۰۰۲) نشان داد که شرکت‏های دارای ویژگی‏های زیر تلاش می‏ کنند از طریق به کارگیری اقلام تعهدی اختیاری افزایشی، سود پیش ‏بینی شده را محقق سازند:

• • مالکیت نهادی بالا

• • انتظارات رشد بالا

• • مقادیر بزرگ‏تر ارزش مربوط بودن سود

• اتکای بیشتر بر روابط تلویحی با ذینفان

محققانی نظیر براگستلر و ایمز (۲۰۰۶) نیز نشان دادند مدیران از طریق به کارگیری اقلام تعهدی اختیاری افزایشی تلاش می‏ کنند از بروز سود غیرمنتظره منفی اجتناب کنند و حتی به سود غیر منتظره مثبت دست یابند.

۲-۲-۲-۲ مدیریت سود واقعی