۲-۱۰-۱- اهداف کتابخانه‌های عمومی

طبق اعلامیه رسمی انجمن کتابداران آمریکا، اهداف کتابخانه‌های عمومی به شرح زیر تعیین شده است:

• • کمک به توسعه و اعتلای دانش؛

• • پرکردن اوقات فراغت افراد جامعه به نحوی که باعث بهسازی رفتارهای فردی و اجتماعی آن ها شود؛

• • کمک به شناخت و درک؛

• • کمک به شکوفایی و اعتلای استعدادها و خلاقیت‌های روحی و ذهنی افراد جامعه؛

• • • بالابردن توانایی‌های افراد جامعه برای انجام امور روزمره و حرفه ای؛

  

• • کمک به توسعه آزادی و دموکراسی و کاهش فشارهای اجتماعی و سیاسی از طریق مطالعه؛

• • کمک به فرد برای اینکه عضو بهتری برای جامعه و خانواده باشد؛

• • کمک به فرایندهای خودآموزی، سوادآموزی، و کسب سواد اطلاعاتی؛

• همگامی با آخرین پیشرفت هایی که در علوم و فناوری‌های مختلف به وجود آمده است (زوارقی، ۱۳۸۵، ص ۱۵۰).

کتابخانه‌های عمومی به عنوان نهادی عمومی، در عرصه و فضای عمومی جامعه ایفای نقش می‌نمایند و به عنوان ساز و کاری حیاتی در فرایند توسعه فرهنگی و اجتماعی جامعه شناخته شد ه اند. پیدا‌ است که چنین نهادی از اهداف چندگانه ای در حوزه فعالیت خود برخوردار است، این اهداف عبارتند از:

• • فراهم آوردن محیط مساعد به منظور دسترسی آسان اقشار جامعه به منابع مکتوب و مضبوط؛

• • کمک به بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی در زمینه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی؛

• • ایجاد امکانات لازم در جهت استفاده مطلوب از فناوری اطلاعات؛

• • گسترش روابط و مبادلات فرهنگی بین کتابخانه‌های عمومی داخل و خارج از کشور؛

• • فراهم آوردن زمینه‌های رغبت و شوق عمومی در جهت مشارکت مردمی در ایجاد کتابخانه عمومی در کشور؛

• • تقویت سرمایه فرهنگی و اجتماعی؛

• • کمک به استقرار عدالت اجتماعی از طریق اشاعه دانش بدون توجه به تفاوت‌های سنی، جنسیتی، مذهبی، و نژادی؛

• • فراهم آوری فرصت لازم برای رشد و بالندگی شخصی و در نهایت توانمندسازی علمی افراد جامعه؛

• • کمک به تحقیق عملی جامعه سالم و یاد گیرنده و فراهم آوردن بستر و امکانات مناسب و به روز برای توسعه پایدار؛

• • ایجاد و تقویت عادت به مطالعه و خواندن در جامعه؛

• • به کارگیری فزاینده فناوری و روش‌های نوین علمی اطلاع رسانی در کتابخانه‌های عمومی به منظور تامین حق دانستن برای همه؛

• • نظام مند کردن اطلاعات جهت استفاده بهینه از توانایی جامعه در جهت بهره مندی از فناوری اطلاعات؛

• • ایجاد زمینه مساعد برای چرخه دانش در جامعه که امروزه مهمتر از تولید دانش تلقی می‌شود؛

• تقویت روحیه تحقیق و پژوهش در افراد جامعه و کمک به کشف و پرورش خلاقیت ها و استعدادها با ایجاد فرصت دوم آموزشی چون خودآموزی و خودپژوهشی (نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۸۶).

۲-۱۰-۲- کارکردهای کتابخانه عمومی

گرین هالک^[۶۵] و همکاران (۱۹۹۳) کتابخانه عمومی را به مثابه گنجینه‌های حافظه جمعی متشکل از کتاب ها و سایر منابع مدون می‌دانند که بنا به کارکردهای تعریف شده آن با کارکردهای آموزشی، سیاست گذاری اجتماعی، اطلاع رسانی، فرهنگی، و اقتصادی به همه مردم ارائه خدمت می‌کند.

کتابخانه عمومی به عنوان یک نهاد اجتماعی مطرح است که وظیفه ای فراتر از امر اطلاع رسانی و آموزش دارد. کارکردهایی مانند سیاست گذاری اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی که در حیطه کارکردهای کتابخانه عمومی تعریف شده ، ناظر بر وظیفه اثرگذاری اجتماعی آن است. ‌بنابرین‏ کتابخانه‌های عمومی به عنوان حلقه ای متفکرانه و دانش مدارانه (و نه ژورنایستی) از زنجیره رسانه های گروهی که متکفل امر اثر گذاری اجتماعی است مطرح می‌شود ؛ محملی که ضمن احترام به انتخاب فرد، فضای سالمی برای بالا بردن سطح توانایی‌های فکری و معرفتی ایجاد می‌کند. برای رسانه ها کارکردهایی نظیر کارکردهای فرهنگی، سیاسی، اطلاعاتی، و تفریحی قائل شده اند (غفاری قدیر و شقاقی، ۱۳۸۹، ص ۸).

به طور کلی هر کتابخانه، مرکز اطلاع رسانی و آرشیو پنج کارکرد اصلی دارد.

۲-۱۰-۲-۱- مجموعه سازی یا جمع‌ آوری منابع

در این کارکرد با بهره گرفتن از روش‌های مختلف اعم از خرید، اهدا، مبادله، و … سعی می‌شود تا مجموعه ای کامل از منابع اطلاعاتی تهیه شود. در روند مجموعه سازی منابع عواملی مانند اهداف، جامعه استفاده کننده، وضعیت مالی و نوع کتابخانه دخالت دارد (مزینانی، ۱۳۸۴، ص۶). گزینش و گردآوری مجموعه خواندنی مناسب از کارهای مهم و عمده این بخش کتابخانه به شمار می‌رود. کتاب ها و نشریاتی که انتخاب می‌شوند ، همچون مصالح یک ساختمان باید قابلیت استفاده و بهره وری شایسته را دارا باشند تا استحکام بنا را به بار آورند. کتابخانه‌ها هر قدر منظم باشند و از بهترین روش‌های رده بندی و بهترین کتابداران نیز بر خوردار گردند، ولی مسلماً” بدون داشتن کتاب ها و مواد خواندنی مفید و مطلوب نمی توانند در قالب یک کتابخانه خوب خدمات لازم را ارائه دهند.

۲-۱۰-۲-۲- حفاظت و نگهداری منابع

پس از مجموعه سازی منابع کتابخانه لازم است تا از این منابع به نحو مطلوبی محافظت شود تا سالیان دراز در خدمت جامعه استفاده کننده باشد. بر اساس نوع کتابخانه ممکن است منابع مختلفی در آن نگهداری شود، مثل نسخه های خطی، کتاب‌های چاپ سنگی، کتاب‌های چاپی معمولی و انواع منابع دیداری و شنیداری. برای نگهداری هر یک از این منابع اطلاعاتی روش‌های خاص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک لازم است تا بتوان آن ها را برای استفاده گسترده و مکرر حفظ کرد. مثلا حفظ و نگهداری کتاب‌های خطی نیازمند امکانات فیزیکی و شیمیایی دقیق و خاصی است که اغلب لازمه آن تخصص هایی در رشته‌های مختلف و آموزش‌های خاص است. همچنین نگهداری منابع دیداری و شنیداری مثل فیلم، عکس و اسلاید به حرارت ، دما، رطوبت و شرایط خاصی نیاز دارد که اگر تامین نشود چنین منابعی در عرض مدت کوتاه از بین خواهد رفت. در بخش حفاظت و نگهداری منابع بسته به نوع منبع اصلی کتابخانه، روش ها و تمهیدات خاصی اعمال می‌شود که در رشته کتابداری با عنوان کلی “حفاظت و نگهداری” مطرح است (مزینانی، ۱۳۸۴ ، ص ۷).

از آنجا که حفاظت از منابع اطلاعاتی جزء مسئولیت‌های مهم فرهنگی هر کتابخانه به شمار می‌رود ، با توجه ‌به این که در دنیایی هستیم که منابع به سمت رقومی شدن حرکت می‌کنند، ‌بنابرین‏ کتابخانه ها باید در امر حفاظت از منابع رقومی کوشش بسیار به عمل بیاورند تا دانش بشری به راحتی به نسل‌های بعدی انتقال پیدا کند. از طرف دیگر حفظ و نگهداری همه منابع الکترونیکی هزینه بر و وقت گیر است و منابع رقومی از موادی ساخته شده اند که بی ثبات اند و دوام خوبی در برابر شرایط جوی و تغییرات آب و هوایی و … ندارند (امیرحسینی و خواجه، ۱۳۹۰).

۲-۱۰-۲-۳- سازماندهی منابع