در پاسخ به این سوال در ابتدا مقتضی است کارکردهای امضاء دستی را بر شمرده و جهت مقایسه به بررسی جنبه‌های مختلف امضاء الکترونیکی بپردازیم و بدین ترتیب سعی در پاسخ به سوال مذکور نمائیم.
در منابع و متون حقوقی و قانونی کارکردهای متفاوتی برای امضا شمرده شده است از جمله :
-
- تشخیص هویت امضاء کننده[۱۱۴] : امضاء مبین هویت امضاکننده است.
-
- امضاء بیانگر اعلام رضایت نسبت به محتوای سند و تأیید امضاء کننده می‌باشد.[۱۱۵]
-
- در عالم اثبات، امضای ذیل سند به عنوان دلیل، قابلیت استناد دارد، بنابرین امضاء سند دلیل بر انتساب محتوای یک سند به نفع یا ضرر شخص امضا کننده می‌باشد.
-
- امضا سند حاکی از آن است که امضاء کننده در لحظه امضاء با آگاهی کامل تمامی آثار قانونی آن را پذیرفته است.
- -مطابق ماده ۱۹۲ قانون مدنی عقد محقق می شود به قصد انشاء به شرط مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد کند. در نظام حقوقی کنونی ایران اشخاص با امضاء ذیل قرارداد یا سند، علاوه بر رضاء قصد خود را مبنی بر انشاء عقد اظهار می دارند.
مطابق ماده ۷ قانون تجارت الکترونیکی ایران: «هرگاه قانون وجود امضاء را لازم بداند امضای الکترونیکی مکفی است» یعنی امضای الکترونیکی هر ماهیتی داشته باشد، از نظر قانون جایگزین امضای دست نویس با آثار حقوقی مشابه است. فلذا چنانچه امضای الکترونیکی بخواهد همانند امضای دست نویس در مقام دعوی یا دفاع قابل استفاده باشد و تمامی کارکردهای امضا دستی را داشته باشد باید از یکسری شرایط امضای دستی مثل منحصر به فرد بودن، قدرت تعیین هویت و عدم امکان جعل توسط دیگران برخوردار باشد که تامین شرایط مذکور برای امضای الکترونیکی ناظر به مسائل فنی است که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.
همچنین در قانون فرانسه به موجب بند ۳ ماده ۱۳۱۶ قانون مدنی «…با اثبات صدور امضاء از سوی شخص معین، قرارداد (توافق) دارای ارزش و اعتبار مساوی با معادل کاغذی آن خواهد بود»[۱۱۶]. بنابرین این قانون صرفاً و به سادگی نوشته الکترونیک را مشابه و برابر با نوشته کتبی می‌داند و برای آن، همان ارزش حقوقی را قائل است که برای نوشته کتبی قائل می‌باشد. بعلاوه ماده ۱-۱۳۱۶ قانون مدنی فرانسه در تبیین ارزش حقوقی امضای الکترونیکی بیان می‌دارد: «نوشته به شکل الکترونیکی همانند نوشته کتبی و با همان میزان از اعتبار، به عنوان دلیل پذیرفته می شود، به شرط اینکه بتواند شخصی را که نوشته مذبور از او نشأت می‌گیرد، بدقت شناسایی کند و نوشته، به نحوی ایجاد و نگهداری شود که تمامیتش تضمین گردد»[۱۱۷].
قانون نمونه امضای الکترونیکی آنسیترال مصوب ۲۰۰۱ نیز در ماده ۶ شرط پذیرش امضای الکترونیکی به عنوان امضای اشخاص را قابل اعتماد بودن اوضاع و احوالی دانسته است که در آن شرایط داده پیام ایجاد یا ارسال می شود. مطابق بند ۱ این ماده «در مواردی که قانون امضای شخصی را لازم می‌داند، این شخص در ارتباط با یک داده پیام هنگامی محقق خواهد شد که امضای الکترونیکی به کار رفته با توجه به اوضاع و احوال برای هدفی که داده پیام به خاطر آن ایجاد یا ارسال شده است به اندازه کافی قابل اعتماد باشد»[۱۱۸].
ماده ۶ قانون نمونه تجارت الکترونیکی آنسیترال مصوب ۱۹۹۶ نیز در بیان اصل برابری داده پیام با نوشته اعلام می‌دارد:
«(۱) جایی که قانون ملزم می‌کند که اطلاعات به صورت مکتوب باشند، این ضرورت توسط داده پیام مرتفع می شود، مشروط به اینکه اطلاعات موجود در داده پیام قابل دسترسی بوده و برای مراجعه بعدی قابل استفاده باشد….»[۱۱۹].
براین اساس به طور کلی می توان چنین اظهار داشت که امضاء صرف نظر از شکل و نحوه ایجاد آن (دستی یا الکترونیکی) از کارکرد یکسان و مشابه برخوردار است.
۲-۲-۳ بررسی افتراقی امضای الکترونیکی و امضای دیجیتال
شناخت نقاط اشتراک واژه ها نیز تا حد زیادی می‌تواند انطباق یا عدم انطباق مفهوم واژه ها را با منطوق آن ها تببین نماید، می توان به جرات اذعان داشت که یکی از اساسی ترین نوع مطالعات در هر رشته ای از علوم، انجام مطالعات افتراقی است و مقصود از انجام مطالعات افتراقی، بررسی محدوده تعاریف هریک از واژه ها در آن علم است.
برای بیان تفاوت امضای الکترونیکی با امضای دیجیتال ابتدا شرحی کلی از امضای الکترونیکی و انواع آن را با توضیح مناسب ارائه می نماییم و سپس با شرح امضای دیجیتال، تفاوت آن دو را مشخص خواهیم نمود. امضای الکترونیکی یک پدیده فنی و الکترونیکی است و به هر روشی که صورت گیرد، بی نیاز از مسائل فنی و تکنولوژیک نیست. نحوه انجام امضاء، انواع، شرایط صحت، کنترل و زیرساخت‌های امضای الکترونیکی و نیز فن‌آوری‌های مربوط از جمله مسائل فنی است که برعهده علوم رایانه‌ای می‌باشد. بنابرین پرداختن به مسائل مذکور مستلزم به کارگیری تعاریف و اصطلاحات علمی و پیچیده‌ای است که در تخصص علوم رایانه‌ای، الکترونیک و ریاضیات است. اما به هر حال از آنجا که امضای الکترونیکی یک تأسیس حقوقی است و بخش قابل توجهی از قوانین مربوط به مبادلات الکترونیک را به خود اختصاص داده‌است، آشنایی اجمالی با آن در حد کلیات ضروری به نظر می‌رسد.
انواع امضای الکترونیکی
از زمان پیدایش فن‌آوری امضای الکترونیکی تاکنون، روش‌های مختلفی با توجه به افزایش ضریب امنیت در خصوص چگونگی انجام امضاء از طریق الکترونیک معرفی و به کار گرفته شده‌است که به طور خلاصه مورد اشاره قرار می‌گیرند :
۱- گذرواژه ها[۱۲۰]
یکی از روش‌های ساده و رایج ایجاد ایمنی و اعتبار به کارگیری یک گذرواژه منحصر به فرد یا استفاده از یک شماره هویت شخصی در انتهای سند است که به طور مخفی به آن منضم می‌شود. امنیت این روش بسیار پایین است، زیرا گذرواژه‌ها و شماره های شخصی افراد به راحتی توسط نفوذگرها شناسایی و به سرقت می‌روند و ممکن است توسط آن ها یا دیگران مورد سوء استفاده قرار گیرند. مثل آنچه که در مورد کارت‌های اعتباری رخ می‌دهد
۲- امضای بیت مپ[۱۲۱]
این نوع امضاء، تصویر اسکن شده امضای دست‌نویس است که در آن ابتدا فرد بر روی کاغذ امضای خود را پیاده می‌کند و سپس آن را اسکن کرده و می‌تواند تصویر اسکن شده را به عنوان امضاء به هر داده پیامی که خواست به عنوان امضای الکترونیکی منضم کند.
۳- قلم نوری[۱۲۲]
فن‌آوری قلم نوری به این صورت است که هنگامی که فرد با این قلم و بر روی صفحه مخصوصی امضای خود را پیاده می‌کند، دقیقاً همان امضاء در روی صفحه نمایشگر رایانه پدیدار می‌شود. یعنی امضای عادی فرد در بیرون از رایانه انجام می‌شود، ولی به همان شکل در صفحه نمایشگر رایانه نمودار می‌گردد. این روش اگرچه بسیار ساده است، ولی از امنیت کافی برخوردار نیست و امکان جعل آن زیاد است.
