۲-۱۲ تجربه هدفمند کردن یارانه ها در دیگر کشورها :

در دهه ۱۹۸۰ به دنبال بحران بدهی ها و رکود جهانی و تقابل تجربه کشورهای شرق آسیا، آمریکای لاتین، جنوب آسیا و صحرای آفریقا، تأکید راهبردهای توسعه به سمت بهبود مدیریت اقتصاد و پذیرفتن نقش بیشتر نیروهای بازار تغییر کرد. در چارچوب این رویکرد جدید اکثر کشورها نسبت به اصلاحات در برنامه یارانه ها اقدام کردند.

دلیل عمده این کشورها جهت اجرای برنامه اصلاحات :

پرهزینه بودن یارانه عمومی به جهت فراگیر بودن آن.

افزایش جمعیت.

افزایش قیمت کالاها و خدمات در بازارهای جهانی.

افزایش قابل توجه بار مالی دولت.

ناکارایی نظام توزیع دولتی.

اثرات منفی کنترل قیمت محصولات بر تولیدکنندگان.

بررسی های انجام شده در کشورهای منتخب نشان می‌دهد که هر یک از این کشورها متناسب با شرایط ویژه خود از شیوه خاص یا ترکیبی از شیوه های مختلف بهره جسته اند. غالب کشورها، انتخاب خانوارهای فقیر را ‌بر اساس آزمون وسیع انجام داده‌اند.

بدین گونه درآمد خانوارها به عنوان شاخصی برای انتخاب مستحقین مورد استفاده قرار گرفته که از آن جمله می توان از آمریکا، هندوستان، برزیل و اردن نام برد.

حجم یارانه حامل های انرژی در کشور ما در مقایسه با متغیرهایی مثل بودجه دولت و تولید ناخالص داخلی بسیار بالا است . ‌بنابرین‏ در صورت هدفمندسازی آن و اصلاح قیمت حامل ها، منابع قابل توجهی آزاد خواهد شد که دولت می‌تواند این منابع را صرف برنامه های توسعه ای و اجتماعی خود کند. در راستای اصلاح بهینه قیمت حامل ها یکی از روش های مناسب، بررسی تجربه کشورهادر این زمینه است. که در این قسمت به عنوان نمونه مصر و اردن را بیان می‌کنیم .(احمدی ،ماهنامه هدایت، سال نهم )

۱۲-۱۲-۱ تجربه گرانی در ترازوی مصر :

بر اساس تجربه، چندی پیش معاونت هدفمند کردن یارانه های وزارت رفاه و تامین اجتماعی گزارشی در خصوص این تجربه ها منتشر کرد و بر اساس آن تجربه هدفمندسازی یارانه انرژی و مواد غذایی در ۹ کشور خارجی از جمله لهستان، بلغارستان، اندونزی،چین، ترکیه، الجزایر، مصر، تونس و یمن بررسی شد. که به تجربه مصر که تا حدودی مشابه کشور ما است به اختصار اشاره می شود.

برنامه یارانه مواد غذایی مصر از زمان جنگ جهانی دوم شروع شد. این برنامه در ابتدا بر سهمیه بندی سختگیرانه کالاها با تضمین قابلیت دسترسی به آن ها در سطح قیمت های پایین تر برای تمامی مصرف کنندگان تأکید داشت. با اوج گیری هزینه های مالی یارانه ها، ایجاد عدم تعادل های کلان اقتصادی و تشدید بدهی های خارجی در سال ۱۹۷۷ کشور مصر با حمایت صندوق بین‌المللی پول به اصلاح نظام یارانه ها اقدام کرد.

این اقدام با افزایش یکباره قیمت کالاهای یارانه ای شروع شد .ولی علی رغم تدابیر اندیشیده شده به علت تبعات اجتماعی، این برنامه متوقف شد. ‌بنابرین‏ این کشور به ناچار به اصلاح تدریجی نظام یارانه در طول دهه ۱۹۸۰ اقداماتی به شرح زیر روی آورد:

تعداد کارت های سهمیه ای کاهش یافت و این کارت ها تنها برای برخی خانوارهای کاملا مستحق اختصاص یافتند.

تعداد کالاهای یارانه ای از ۱۸ قلم به چهار قلم کاهش یافت.

از میزان کالاهای در دسترس کاسته شد.

قیمت کالاهای یارانه ای افزایش یافت.

در راستای اعمال این سیاست ها در سال ۱۹۹۲ سهم جمعیت تحت پوشش به ۸۶ درصد کاهش یافت و این روند نزولی بعدها نیزتداوم یافت.(احمدی ،ماهنامه هدایت، سال نهم )

۲-۱۲-۲ تجربه اردن :

درآوریل ۱۹۸۵ تظاهرات گسترده برعلیه افزایش قیمت مواد غذایی در مناطق جنوبی اردن که اندکی پس از اعلام برنامه ی تعدیل ساختاری بود، انجام گرفت. در این زمان حداقل ۵ تظاهرکننده به دست پلیس به قتل رسیدند. در ده سال بعد از این درگیری ها (اوت۱۹۹۶) ،صندوق بین‌المللی پول خواستار رفع رایانه ها شد -که باعث شد قیمت نان سه برابر افزایش یابد- در کاراک و دیگر شهرهای جنوبی اردن شورش های گسترده ای صوت گرفت. وقتی پارلمان اردن افزایش قیمت ها را تصویب نکرد، به دستور ملک حسین پارلمان منحل شد. تظاهرکنندگان همچنین برعلیه وزارت آموزش و پروش شعار می‌دادند چون در نتیجه ی اجرای برنامه های صندوق بین‌المللی پول شهریه ی مدارس به شدت افزایش یافت.(سیف، ۱۳۸۹)

۲-۱۳ یارانه ها و سیاست های تعدیل و تثبیت :

برنامه ی حذف یارانه های همگانی و جایگزینی یارانه های هدفمند ، جزیی از برنامه « تعدیل ساختاری و تثبیت اقتصادی » است . این برنامه از اوایل ۱۹۸۰ ، در پاسخ به ناتوازنی های تجاری و بودجه ای اقتصادها ، چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای توسعه نیافته ، طراحی و از طریق ” صندوق بین‌المللی پول ” و ” بانک جهانی ” به کشورهای مختلف تجویز شد^[۹] و دارای دو جز تثبیت و تعدیل است . جز تثبیت که صندوق بیشتر متولی آن است سه مؤلفه زیر را دارد :

تجدید تقاضا

سیاست های انتقالی با تأکید ویژه بر کاهش ارزش پول و اصلاح نرخ ارز

سیاست های مربوط به عرضه بلند مدت با تأکید بر اصلاحات مالی و آزادسازی تجاری.

جز تعدیل برنامه که بانک جهانی متولی آن است، همین سه مؤلفه را دارد با این تفاوت که بانک بیشتر برمؤلفه ی سوم تأکید دارد . ( دینی ترکمانی ،سال پنجم)

۲-۱۴ تغییر در راهبردهای مبارزه با فقر :

با ورود یارانه نقدی، به طور قطع «نقشه فقر» (Poverty Map) در جامعه ایران تغییر خواهد کرد و تقریباً می‌توان مطمئن بود که خانواده ها قادر به تامین نیازهای بسیار اولیه خود، از قبیل غذا، پوشاک و سرپناه هستند. ‌بنابرین‏، در صورت اطمینان از دریافت یارانه نقدی توسط کلیه خانوارهای فقیر، سازمان‌های دولتی و شبه‌دولتی که وظیفه کمک به خانوارهای کم‌درآمد را برعهده دارند، مانند کمیته امداد و بهزیستی، می‌توانند صرف هزینه برای پرداخت مستمری و یا کمک‌های غذایی به خانوارهای فقیر را تدریجاً حذف نمایند و در عوض، جهت‌گیری بودجه خود را ‌برتوانمندسازی خانوارها به منظور کسب درآمد پایدار و نیز ارائه برنامه هایی به منظور ارتقای سطح سواد، مهارت‌های شغلی و بهداشت خانوارهای تحت پوشش، متمرکز سازند. به عنوان مثال، مهارت‌آموزی و برگزاری برنامه های هدفمند آموزشی، می‌تواند در اولویت کاری سازمان‌هایی همچون کمیته امداد، سازمان بهزیستی و امثالهم قرار گیرد. (ملایی ، ۱۳۹۰ )

۲-۱۵ تورم چیست ؟

تعریف‌های مختلفی از تورم وجود دارد که همه آن ها تقریباً بیانگر یک موضوع هستند: تورم عبارت است از افزایش دائم و بی رویه سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات که در نهایت به کاهش قدرت خرید و نابسامانی اقتصادی می‌شود. (محمّدی، ۱۳۸۹)

۲-۱۶ تأثیر یارانه بر تورم :

در صورتی که یارانه به صورت مستقیم پرداخته شود در کوتاه مدت دارای اثرات شدید تورمی می‌باشد . پرداخت یارانه از سه طریق موجب افزایش تورم می‌گردد.

افزایش مستقیم قیمت کالای مشمول یارانه

افزایش غیر مستقیم قیمت سایر کالاها

افزایش نقدینگی (قادری و دیگران،۱۳۸۴)