آب آزاد (لنفی): مقدار ۵۰% آب پوست را تشکیل می‌دهد. مواد مورد نیاز پوست ابتدا در آب لنفی حل شده سپس از طریق آب موئینگی در دسترس سلول قرار می‌گیرد. این مقدار آب باعث می شود تا پوست حالت نرم و لطیف داشته باشد با حذف یا از بین رفتن این آب به تدریج موئینگی کم و درنهایت حذف می شود بدین ترتیب الیاف خیلی به هم نزدیک می‌شوند و پوست خشک می شود .
لایه‌های پوست :
پوست از سه لایه متمایز از هم ساخته شده است :
لایه اپیدرم
لایه درم
لایه هیپودرم
لایه اپیدرم : تنها لایه ای از پوست است که می توان آن را دید با طول زمان به تدریج نازک می شود. موقع ساخت چرم در مرحله موزدایی و آهک دهی از سطح پوست حذف می شود.
لایه درم: درم بخش انعطاف پذیر و با استحکام پوست بوده وماده اصلی تبدیل شونده به چرم می‌باشد، الاستین و عمدتاً کلاژن در این لایه قرار گرفته است. وجود این الیاف باعث می شود تا پوست حالت شاداب و لطیف داشته باشد با بالا رفتن سن این الیاف می شکنند و به صورت خطوط و چروک در پوست ظاهر می شود.
لایه هیپودرم : به صورت لایه چرب جهت عایق بندی بدن به کار رفته و باعث نگهداری لایه‌های فوقانی درم و اپیدرم می‌گردد. این لایه موقع لش زنی و تراشکاری به طور کلی از پوست حذف می شود .
انواع پوست خام:
می توان گفت هر نوع پوست را می توان دباغی کرد با این حال در چرم سازی از پوست حیواناتی استفاده می شود که کاربرد اقتصادی دارد.
پوست های مورد مصرف صنایع چرم سازی را می توان به این شرح دسته بندی کرد :
پوست سنگین : به پوستی گفته می شود که از نظر وزن و اندازه بزرگ باشد مثل گاو، گاو میش، شتر، اسب و…
پوست سبک : شامل پوست حیواناتی مثل بز، گوسفند، کانگورو و…
پوست ماهی : ماهیان خاویار، کوسه ماهی و …
پوست خزندگان : مثل پوست مار و کروکودیل و…
پوست پرندگان : مثل پوست شترمرغ
پوستهای تزئینی :مثل پوست های خرگوش و روباه و آهو که بیشتر در ساخت خز از آن ها استفاده می شود.
اغلب پوستهای مصرفی در صنایع چرم سازی را پوست های سبک و سنگین تشکیل می‌دهند.
فساد پوست:
فساد پوست یعنی تبدیل مواد سازنده پوست به مواد ساده اولیه.
فساد پوست به واسطه عمل باکتری‌های پروتئولیتیک صورت می‌گیرد. پروتئین ها غذای مناسبی برای این باکتریها هستند. در اثر فعالیت باکتریها، پروتئین ها به مواد دیگری تبدیل می‌شوند که همراه با بوی بد است. بوی بد ناشی از آزاد شدن ایندول ها، آمین ها ،آمونیاک و سولفات ها ست.
حفظ و نگهداری پوست :
حفظ و نگهداری پوست را اصطلاحا curing گویند. بدون فعالیت آنزیم های پروتئولیتیک باکتریها نمی توانند پروتئین را تجزیه کنند. بنابرین نگهداری پوست فرآیندی است که طی آن فعالیت آنزیم های پروتئولیتیک کاهش می‌یابد. فقط وقتی فعالیت آنزیم ها شروع می شود که تمامی این عوامل در حد ایده آل باشند :
۱٫ غلظت پروتئین
۲٫ غلظت آنزیم پروتئولیتیک
۳٫ نسبت پروتئین و آنزیم
۴٫ دمای سیستم
۵٫ Ph سیستم
۶٫وجود یا عدم وجود مواد سمی در سیستم
۷٫ مقدار رطوبت سوبسترا
بررسی عوامل مؤثر در حفظ و نگهداری پوست :
عوامل ۱ الی ۳ : مربوط به طبیعت است از این رو نمی توان آن را تغییر داد. اما می‌دانیم حضور آنزیم ها در محیط هایی که قبلا پوست در آنجا به فساد کشیده شده زیاد است. لذا بایستی محل نگهداری پوست را تغییر داد.
کنترل دما : بهترین دما برای فعالیت آنزیم ها ۲۱-۲۶ درجه سانتیگراد می‌باشد اگر دمای محیط نگهداری پوست از این مقدار پایین تر باشد، فعالیت آنزیم کم خواهد شد. بنابرین یکی از راه های نگهداری پوست را می توان شستن و یخ زده کردن آن دانست. با این روش بیش از یک سال می توان پوست را سالم نگه داشت. اما به دلایل زیادی عملی نیست .
کنترل ph : انواع آنزیم ها در۵/۳ ph الی ۵/۹ می‌توانند باعث فساد پوست شوند. بنابرین اگر ph پوست خارج از این اشل باشد فعالیت آنزیم ها کنترل خواهد شد.
وجود مواد سمی : مواد مصرفی سمی عموما ترکیبات فنل یا فلزات سنگین می‌باشند. این مواد به مقدار زیاد مصرف می‌شوند تا توانایی عمل داشته باشند. استفاده بیش از حد این مواد باعث ایجاد مشکلاتی در فرآیندهای مختلف می شود
کنترل رطوبت پوست :
رطوبت بالای ۴۵% برای فعالیت آنزیم ها شرایط مطلوبی است. پوست خام دارای ۶۰% رطوبت است لذا بایستی با بهره گرفتن از یکی از روش های زیر رطوبت پوست را به کمتر از ۳۰% کاهش داد تا شرایط ایده آل از بین برود و فعالیت آنزیم ها متوقف گردد:
با خشک کردن پوست
با نمک سود کردن پوست
خشک کردن پوست :
به طرق مختلف خشک کردن انجام می‌گیرد :
خشک کردن پوست در سطح زمین (توصیه نمی شود)
خشک کردن پوست به روش فریم
خشک کردن از طریق آویزان کردن روی طناب یا سیم
خشک کردن به روش چادر آفتابی
خشک کردن به روش چتری
خشک کردن به طریق چهار میخ کردن پوست به زمین
از طریق خشک کردن رطوبت پوست تا ۱۰-۱۴% کاهش پیدا می‌کند .
روش چادر آفتابی: در این روش به موازات ستون فقرات آن را بر روی سیم یا طنابی که به طور افقی بین دو تیرک کشیده شده است پهن می شود و بعد لبه های پوست با طناب از هر طرف کشیده و میخکوب می شود .
روش چتری: در این روش یک تیرک عمودی به عنوان تکیه گاه وسط چرم به کار می رود، لبه های پوست مثل روش چادر آفتابی از دو طرف کشیده و میخکوب می شود .
روش چهار میخ کردن پوست به زمین: مثل روش چتری است با این تفاوت که سرعت عمل خشک شدن نسبت بدان کمتر است .
نمک سود کردن پوست:
خشک نمکی: در این روش بر روی پوست سلاخی شده نمک پودری ریخته شده و در تمام سطح آن به طور یکنواخت پخش می شود. پوست های نمک سود شده بر روی هم کتن می‌شوند.
تر نمکی: در این روش پوست ها شسته شده و در حوضچه آب نمک شناور می‌شوند سپس در سایه خشک می‌گردند.
وقتی پوست نمک سود می شود در واقع دو کار عمده صورت می‌گیرد :اول اینکه نمک ، آب پوست را جذب می‌کند و دوم اینکه با حل شدن در آب به راحتی در پوست نفوذ می‌کند بدین ترتیب از هر دو طریق مانع فساد پوست می شود. درضمن پوست های نمک سود شده اگر در شرایط رطوبی قرار گیرند و دمای محیط بین ۳۰-۴۰ درجه باشد بعد از ۶ روز کیفیت خود را از دست داده و در ضمن خشک شدن ترد و شکننده می‌شوند. در نمک سود کردن پوست اندازه ذرات نمک بایستی در نظر گرفته شود و حتی الامکان نمکهای معدنی استفاده گردد .
۴-۲ صنعت چرم سازی
چرم سازی عملیاتی است که طی آن پوست فساد پذیر تبدیل به کالای (چرم) فساد ناپذیر می شود. این عمل طی دو مرحله اساسی انجام می شود که هر کدام به چندین مرحله تقسیم می‌گردد :
مرحله ترکاری
عملیات تکمیلی
۱-۴-۲ مراحل ترکاری
-
- خیساندن (سوکینگ)
-
- موزدایی
-
- آهک دهی (لایمینگ)
-
- آهک گیری (دیلامینگ)
-
- آنزیم دهی (باتینگ)
-
- چربی گیری
-
- دباغی(تانینگ)
-
- دباغی مجدد (ریتانینگ)
