فراهانی فرد (۱۳۸۹) در پایان نامه کارشناسی ارشد، به بررسی ارتباط بین ساختارسرمایه و توان رقابتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. فرضیه های این تحقیق در قالب ارتباط بین ساختارسرمایه و توان رقابتی،رشد فروش، اندازه شرکت، سودآوری، و نسبت دارایی های ثابت طی دوره زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶ مورد آزمون قرار گرفت، با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیون داده های پانلی بهترین ارتباط بین متغیر مستقل و وابسته برآورد شد. نتایج حاصل نشان داد که در طول قلمرو زمانی تحقیق و در سطح اطمینان ۹۵%، توان رقابتی و ساختار سرمایه دارای رابطه معنی دار مثبتی می‌باشند و بر هم تأثیر گذارند. نسبت سودآوری و اندازه شرکت با ساختار سرمایه دارای رابطه معنادار منفی ، رشد فروش با ساختار سرمایه دارای رابطه معنی دار مثبت و نسبت دارایی های ثابت ارتباط معنی داری با ساختار سرمایه ندارد. اندازه شرکت و رشد فروش دارای رابطه معنی دار مثبت با توان رقابتی است و نسبت دارایی های ثابت ارتباط معنی داری منفی با توان رقابتی دارد. ولی بین نسبت سودآوری و توان رقابتی رابطه معنی داری وجود ندارد.

۱-۶-۲ تحقیقات خارجی

موضوع ساختار سرمایه رابرای نخستین بار مودیلیانی- میلر در دهه ی۱۹۶۰مطرح کرد.‌بر اساس تحقیقات، درشرایطی خاص که بازارکارا نامیده می شود، ساختارسرمایه عاملی اساسی درتعیین ارزش شرکت محسوب می‌گردد.

برخی مجققان ارتباط بین بازار رقابت محصول واهرم مالی را در سرتاسر صنایع مورد آزمون قرار دادند. مثلا (Guo, Yang, & Sun, 2004) که نخست آزمون اینکه آیا تفاوت معناداری در اهرم مالی صنایع مختلف وجود دارد و سپس آزمون اینکه آیا تفاوت های در رقابت بازار محصول در تمامی صنایع وجود دارد؟ و سرانجام آزمون ارتباط بین بازار رقابت محصول و اهرم مالی در تمامی صنایع. اکثر نتایج تحقیقات از رابطه غیر خطی بین این دو عامل دلالت دارد، در صورتی که پاندی (۲۰۰۴) نشان داد که با توجه به تعامل پیچیده شرایط بازار، مسائل نمایندگی، و هزینه های ورشکستگی رابطه بین رقابت بازار و ساختار مالی می‌تواند غیر خطی باشد. یافته های او نشان می‌دهد که در محدوده های پایین تر و بالاتر از توان بازار (شاخص Q توبین) شرکت‌ها از بدهی بیشتری استفاده می‌کنند و سپس بدهیها را به حد متوسط کاهش می‌دهند.

دیوید جی اسمیت و اندرسون، رابطه بین ساختار سرمایه و توان رقابتی شرکت‌های نیوزلند را در فاصله زمانی ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۶ مورد بررسی قرار دادند. آن ها در تحقیق خود ‌به این موضوع پرداختند که آیا استفاده از بدهی بلندمدت بر رابطه بین ساختار سرمایه و توان رقابتی تأثیر می‌گذارد یا خیر؟ نتایج آن ها نشان داد وقتی نسبت فروش یک صنعت نسبت به صنایع دیگر افزایش می‌یابد استفاده از بدهی‌ بلندمدت نیز افزایش می‌یابد.

لینگ لی، ریچارد فایر شیلد (۲۰۱۱) به بررسی ارتباط بین ساختار سرمایه و رقابت بازار محصول طی سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۶ در شرکت‌های چین پرداختند، با بهره گرفتن از چند روش تجربی یافتند که تفاوت معناداری در نسبت های بدهی و بازار رقابتی محصول در تمامی صنایع وجود دارد. نتایج تحقیق بیانگر این است که بین اهرم مالی و بازار رقابتی رابطه غیرخطی (سهمی یا منحنی درجه ۳) وجود دارد و به نوع صنعت، اندازه شرکت، و فرصت های رشد بستگی دارد. نتایج آزمون پسماند بیانگر تمایل شرکت‌های چینی به تعدیل نسبت های اهرم مالی در این مقطع می‌باشد. هر چند، برآوردهای آزمون پسماند و اثرات ثابت بیانگر ارتباط خطی و معکوس بین رقابت کامل و نسبت اهرم مالی می‌باشد که از تئوری تصاحب (شکار) شرکت حمایت می‌کند.

۱-۷ روش تحقیق

تحقیق از نظر هدف یک تحقیق کاربردی است و از لحاظ ماهیت و روش تحقیق ، توصیفی تحلیلی و همبستگی می‌باشد. و چون بین شرکت‌ها ودرطول زمان است ازروش داده های تابلویی(پانل دیتا) استفاده می شود.

۱-۸ متغیرها و واژه های کلیدی

هامپتون (۱۹۸۹) ساختار سرمایه را اینگونه تعریف می کند:

ترکیبی از بدهی و حقوق صاحبان سهام که توسط آن ها شرکت تأمین مالی خود را انجام می‌دهد.

راجان و زینگلاس (۱۹۹۵) براین باورند تعریف ساختارسرمایه به هدف تحقیق بستگی دارد. در این تحقیق ما ساختار سرمایه رابه عنوان نسبتی از بدهیها به حقوق صاحبان سهام تعریف می‌کنیم.

Qتوبین: این نسبت از طریق تقسیم ارزش بازار شرکت به ارزش دفتری یا ارزش جایگزینی دارایی‌های شرکت به دست می‌آید.(لیندنبرگ و رأس ۱۹۸۱)

رقابت بازار محصول: دراصطلاح عام، شدت رقابت بازار اشاره به انحصار فروش یا انحصار چندجانبه یا توان رقابتی اشاره دارد.

شاخصHHI^[1]: درجه تمرکز بازار صنعت خاص است که مقدار آن بیانگر شدت رقابت بازار محصول در صنایع می‌باشد.

۱-۹ قلمرو تحقیق

دوره زمانی: قلمرو زمانی تحقیق از سال ۱۳۸۷ الی ۱۳۹۲ می‌باشد.

قلمرو مکانی: شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های یاد شده می‌باشد.

جامعه آماری و روش نمونه گیری: جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی مذبور می‌باشد. در این تحقیق برای تعیین نمونه آماری با عنایت به محدودیت‌ها و تنگناهای موجود و به منظور تعدیل اثرات ناشی از محدود بودن قلمرو زمانی تحقیق، کلیه شرکت‌های عضو جامعه آماری که دارای شرایط زیر باشند به عنوان شرکت‌های عضو نمونه آماری انتخاب می‌شوند:

۱- شرکت قبل از سال ۱۳۸۷ در سازمان بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد . این شرط به منظور همگن شده نمونه آماری از لحاظ تعداد، در سال‌های مورد بررسی درنظر گرفته شده است.

۲- سال مالی شرکت پایان اسفند هر سال باشد. این موضوع باعث می شود تا از اثرگذاری عوامل و شرایط فعلی و سایر اتفاقات روی داده بر نتایج تحقیق جلوگیری شود و قابلیت مقایسه افزایش یابد.

۳- شرکت از نوع شرکت‌های تولیدی باشد و جزء شرکت‌های از نوع هلدینگ تخصصی و سرمایه گذاری نباشد. چرا که طبقه بندی اقلام صورت‌های مالی و ماهیت فعالیت در این شرکت‌ها متفاوت می‌باشد.

۴- شرکت در دوره زمانی تحقیق، دوره مالی خود را تغییر نداده باشد . بر این اساس اطلاعات مورد استفاده از صورت‌های مالی تماماً ۱۲ ماهه خواهد بود و قابلیت مقایسه افزایش خواهد یافت .

۵- شرکت تا پایان سال ۱۳۹۲ جزء شرکت‌های پذیرفته شده در بورس باقی مانده باشد و سهام شرکت طی دوره زمانی تحقیق به طور مستمر در بورس اوراق بهادار تهران معامله شده باشد.

۱-۱۰ روش گرد آوری اطلاعات

در این پژوهش جهت گردآوری و تدوین ادبیات تحقیق از روش مطالعه کتابخانه ای استفاده می شود، به همین منظور به منابع مختلفی از قبیل کتابها ، پایان نامه های موجود ، مقالات مندرج و قابل دستیابی در مجلات علمی و اینترنتی مراجعه خواهد شد . همچنین جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز از صورت‌های مالی و یادداشت پیوست صورت‌های مالی حسابرسی شده شرکت‌ها استفاده می شود . در این زمینه از بانک اطلاعات بورس و نرم افزار تدبیر پرداز که به شکل بانک اطلاعاتی می‌باشد استفاده می‌گردد.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

دستور خرید با روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد:

الف) آزاد: کارگزار در خرید از سوی خریدار وکالت دارد و می‌تواند هر نوع سهامی، به هر میزان و به هر قیمتی خریداری نماید. در این نوع سفارش، معامله با بهترین قیمت بازار صورت می‌گیرد و کارگزار در حالت خرید، سهام را به پایین‌ترین قیمت خریداری می‌کند. این شیوه دستور معمولا انعطاف عمل بیشتری برای کارگزار فراهم می‌کند و سرعت معامله را افزایش می‌دهد.

ب) سهام مشخص یا محدود: کارگزار باید سهام خاصی که از سوی خریدار مشخص شده به تعداد معین خریداری نماید، در اینجا انعطاف عمل کارگزار کم می‌شود.

ج) قیمت معین: کارگزار باید سهام مشخصی را به قیمت معین شده از سوی خریدار، خریداری نماید.

روش‌های دستور فروش سهام نیز به صورت‌های زیر انجام می‌شود:

الف) آزاد: یعنی فروش به هر قیمت (قیمت روز)، کارگزار سهام را به بالاترین قیمت به فروش می‌رساند،

ب) قیمت معین: یعنی فروش سهام به قیمت خاص و تعیین شده است.

کارگزار در صورتی حق فروش سهام را دارد که حداقل قیمت آن برابر با قیمت تعین شده از سوی فروشنده باشد.

۳-۴-۱-۲- اجرای سفارش سرمایه‌گذار

قبل از خرید و فروش اوراق بهادار (سهام)، نام سهامدار باید در «سامانه معاملاتی بورس اوراق بهادار» ثبت شود. برای ثبت نام سهامدار در سامانه، سهامدار باید به یکی از دفاتر کارگزاری مراجعه کند و کد معاملاتی دریافت کند.

کد معاملاتی شناسه‌ای ۸ حرفی است که ‌بر اساس مشخصات و اطلاعات فردی سرمایه‌گذار و به صورت ترکیبی از حرف (سه حرف اول فامیل) و عدد (یک عدد ۵ رقمی) تعیین می‌شود. کد معاملاتی منحصر به فرد و هر سرمایه‌گذار دارای یک کد معاملاتی مخصوص به خود است. کد معاملاتی توسط کارگزار دریافت می‌شود. این کد فقط یک بار برای دادوستد در سامانه معاملاتی بورس اوراق بهادار تهران ثبت می‌شود و قابلیت استفاده در تمام دفاتر کارگزاری متعلق به بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران را دارد.

خرید و فروش سهام توسط کارگزار در سامانه معاملاتی بنام «پم» انجام می‌شود.

سامانه معاملاتی تحت مدیریت فناوری بورس تهران قرار دارد. عملیات مربوط به نگهداری اطلاعات سهام و نقل و انتقال سهام سهام‌داران توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه انجام می‌شود. عملیات خرید و فروش توسط شرکت‌های کارگزاری مستقر در تهران یا شعبه آن ها در شهرستان‌ها صورت می‌گیرد و دادوستد اوراق بهادار انجام می‌پذیرد.

سفارش خرید یا فروش سهام توسط کارگذار وارد سامانه معاملاتی کامپیوتری می‌شود.

‌بر اساس اولویت قیمت، سفارش خرید با بیشترین قیمت پیشنهادی در ابتدای صف خرید و سفارش فروش با کمترین قیمت پیشنهادی در ابتدای صف فروش قرار دارد. در صورتی که قیمت‌های پیشنهادی یکسان باشند، بر اساس اولویت زمان سفارشی که زودتر وارد سامانه معاملاتی شده دارای اولویت است و در ابتدای صف قرار می‌گیرد.

کارگزاران از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۸ می‌توانند دستورات خرید و فروش را وارد سیستم کنند و یا آن ها را تغییر دهند یا حذف کنند. هر دستور خرید و فروش دارای مشخصه‌ی زمانی «باز» و یا «روز» است. اگر مشخصه را «روز» وارد کند، دستور نسبت به آن روز اعتبار دارد و در مشخصه‌ی زمانی «باز» تا زمانی که کارگزار دستور را حذف نکند، دستور معتبر است.

«اطلاعات مربوط به معاملات از جمله قیمت، ارزش و تعداد اوراق بهادار دادوستد شده از طریق تارنمای بورس تهران و همچنین نمایش‌گرهای موجود در تالار، به اطلاع سهام‌داران می‌رسد».

پس از انجام معامله، اطلاعات انجام دادوستد برای تسویه به «شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار» و کارگزار خریدار یا فروشنده ارسال می‌شود. علاوه براین، با انجام معامله فعالیت‌های پشتیبانی و نهایی معامله نیز انجام می‌شود که از آن جمله صدور اعلامیه‌های خرید و فروش و صدور گواهینامه نقل و انتقال سهام است.

در اعلامیه خرید و فروش، اطلاعات مربوط به معامله سهام یک مشتری نشان داده می‌شود. این اعلامیه‌ها در سه نسخه تهیه می‌شوند. یک نسخه برای خریدار سهام، یک نسخه برای فروشنده سهام و یک نسخه برای شرکتی که سهام آن معامله شده است. اطلاعات این اعلامیه شامل کد شرکت (هر شرکت دارای نماد خاصی است که حاوی چند حرف است؛ اولین حرف، نماد صنعت یا گروهی که شرکت در قالب آن فعالیت می‌کند و سایر حروف تلخیصی از نام شرکت است)، تاریخ انجام معامله، مشخصات شناسنامه‌ای مشتری (به همراه کد معاملاتی او) و مشخصات معامله (اطلاعات مالی مربوط به معامله مشتری که شامل تعداد، نرخ معامله هر سهم، کل مبلغ معامله و کل وجوه قابل پرداخت خریدار و یا قابل دریافت فروشنده).

در صورتی که بجای سهم، حق تقدم آن معامله شود، حرف «ح» که نشان دهنده حق تقدم است در آخر نماد شرکت (کد شرکت) می‌آید.

علاوه بر اعلامیه، سیستم، گواهینامه موقت سهام جدید نیز صادر می‌کند و در اختیار خریداران و یا فروشندگانی که بخشی از سهام خود را فروخته‌اند قرار می‌دهد. در واقع برای فروشندگان، گواهینامه جدیدی برابر باقیمانده سهام این افراد صادر می‌شود. این گواهینامه قابلیت نقل و انتقال دارد و چهار روز کاری، پس از روز انجام معامله صادر می‌گردد و تا قبل از صدور آن شخص نمی‌تواند سهم خود را مجددا بفروشد.

ساعات انجام دادوستد معاملات اوراق بهادار در بورس تهران از شنبه تا چهارشنبه هر هفته از ساعت ۹ تا ۱۲ و در یک نشست معاملاتی و از طریق تالار معاملات در تهران و شهرستان‌ها انجام می‌شود. معاملات اوراق بهادار فقط از طریق سامانه معاملات بورس قابل انجام است و دارندگان اوراق بهادار نمی‌توانند خارج از سامانه معاملاتی اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار کنند.

با انجام معامله، تسویه حساب انجام می‌گیرد که آخرین مرحله از انجام معامله می‌باشد. زمان تسویه حساب بر حسب این که مشتری، خریدار باشد یا فروشنده متفاوت است. در حالتی که خریدار باشد، بعد از صدور اعلامیه‌ی خرید و روشن شدن وضعیت حساب مشتری در کارگزاری، تسویه انجام می‌شود. در حالتی که مشتری، فروشنده باشد، تسویه حساب چهار روز کاری بعد صورت می‌گیرد.

نمودار گردش عملیات خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار تهران ^[۵۴]

شروع

تصمیم به معامله

تکمیل دستور

فروش وکالت نامه و تحویل سهم به کارگزار

تکمیل دستور

خرید و پرداخت

و تسلیم وکالت نامه

فروش سهام توسط کارگزار و صدور اعلامیه

خرید سهام توسط

کارگزار و صدور

اعلامیه

ثبت نقل و انتقال در دفاتر شرکت

ثبت نقل و انتقال در دفاتر شرکت

اخذ چک از کارگزار خریدار

صدور چک و تحویل آن به فروشنده سهام

تحویل اوراق سهام و اعلامیه خریدار

۳-۴-۱-۳- شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

– شرکت سهامی عام باشد؛ زیرا طبق ماده ۲۱ ل.ا.ق.ت شرکت سهامی خاص نمی‌تواند سهامش را در بورس عرضه کند،

سرمایه اجتماعی از نظر بانک جهانی

بانک جهانی^[۱۸] نیز سرمایه اجتماعی را پدیده ای می‌داند که حاصل تأثیر نهادهای اجتماعی ، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است . تجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد . سرمایه اجتماعی برخلاف سایر سرمایه ها به صورت فیزیکی وجود ندارد، بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی بوده و از طرف دیگر افزایش آن می‌تواند موجب پایین آمدن جدی سطح هزینه های اداره جامعه و نیز هزینه های عملیاتی سازمان ها شود(توسلی، ۱۳۸۹).

بررسی نظریه های پیرامون سرمایه اجتماعی

عوامل ساخت سرمایه اجتماعی

بر مبنای نظر جیمز کلمن عوامل ساخت سرمایه اجتماعی از چهار دسته خارج نیست :

عوامل نهادی

عوامل خود جوش

عوامل بیرونی

عوامل طبیعی(پرندی، ۱۳۸۸).

عوامل نهادی

نهاد به معنای قانون، رسم، عرف، عادت و یا سازمانی است که در زندگی سیاسی یا اجتماعی مردم مؤثر واقع شده و نظام هدفداری را در جهت رفع نیازهای یک اجتماع سازمان یافته، ایجاد می‌کند. مثال بارز آن یک نهاد ، دولت است که به واسطه وضع قوانین و ایجاد نظام هدفدار موجب تشکیل سرمایه اجتماعی می شود. در برخی از قوانین به عنوان یک عامل نهادی به صورت عقلایی وضع می‌گردند تا انسان ها را وادار به مشارکت نمایند. دولت های کمونیستی نظیر اتحاد جماهیر شوروری سابق و چین دارای چنین خصوصیاتی بودند. در نظام های دموکراسی نیز قوانین به گونه ای وضع می‌گردد که بر پایه آن نهو تشکل هل رسمیت می‌یابند که مسئول ترویج ارزش های غیر رسمی اند مانند : احزاب سیاسی یا تشکل های مردمی. فوکویاما معتقد است، هرگاه رفتاری در اثر قدرت طلبی و سلطه یک گروه بر گروه دیگر در جامعه شکل بگیرد ، به عنوان عامل نهادی غیر عقلایی در تشکیل سرمایه اجتماعی به شمار می رود.

عوامل خودجوش

هنجارهایی که به صورت خودجوش به جای قانون و دیگر نهادهای رسمی از کنش های متقابل اعضای یک اجتماع به وجود می‌آیند و ناشی از انتخاب های تعمدی نیستند، به عنوان عوامل خودجوش در ایجاد سرمایه اجتماعی در نظر گرفته می‌شوند که به دو دسته عوامل خودجوش عقلایی و عوامل خودجوش غیر عقلایی تقسیم می‌شوند. هنگامی که کنش های افراد یک اجتماع در تقابل با یکدیگر هرچند غیرعمد ولی ‌بر اساس تعقل و تفکر صورت می‌گیرد، هنجارهایی را به وجود می آورد که زمینه ساز تشکیل سرمایه اجتماعی است. ولی هنگامی که این کنش های متقابل، غیر منطقی و تصادفی باشند مانند همیاری و همکاری زنبورهای عسل در ساخت کندو که بدون هیچ تعقل و تفکر و به صورت غریزی صورت می‌گیرد، با نام عوامل خودجوش غیر عقلایی دسته بندی می‌گردد.

عوامل بیرونی

منظور از این دسته عوامل، هنجارهایی است که از جایی غیر از همان اجتماعی که در آن به کار رفته سرچشمه می‌گیرد. عواملی همچون دین و مذهب، ایدئولوژی و فرهنگ یا تجربه مشترک تاریخی جزء این گروه طبقه بندی می‌شوند. کلمن چنین بیان می‌کند : وبر به دین نه تنها به دلیل عامل ایجاد کننده اخلاق در کار ، بلکه به دلیل عامل ایجاد کننده شبکه های اعتماد در روابط تجاری و مبادلات اقتصادی توجه می‌کند. در دنیای مدرن امروز، تمامی بخش غیر دولتی که آن را جامعه مدنی می‌نامند ، میل به سازمان یافتن پیرامون ایدئولوژی ها دارند. از طرف دیگر بخش اعظم هنجارها از فرهنگ ها ناشی می‌شوند بدون آن که بتوان ارتباطی بین آن ها و مذهب یافت.

عوامل طبیعی

در این گروه دو دسته از عوامل به صورت روابط خویشاوندی و همبستگی های قومی و نژادی قرار می گیرند. اهمیت خویشاوندی در مقایسه با دیگر ساختارهای اجتماعی از یک جامعه به جامعه دیگر به میزان زیادی فرق می‌کند. اما در هیچ جامعه ای خویشاوندی به صورت کامل محو نشده است. شواهد قابل مشاهده ای از علوم طبیعی وجود دارد که می‌گوید اجتماعی بودن نه تنها در انسان بلکه در دیگر موجودات نیز امری ذاتی است. از سوی دیگر در عین حال که اجتماعی بودن در انسان ها تا حدی ریشه در فرهنگ دارد ولی با گرایش های بنیانی به سمت اجتماعی بودن و با مسایل ژنتیکی نیز بسیار مرتبط است. قومیت و نژاد هردو از مقولاتی هستند که مردم اعتقاد دارند از منابع مهم هویت هستند. ‌بنابرین‏ بدون توجه به مسائل زیست شناسی و طبیعی و حتی کنش های اجتماعی در شناخت قومیت و نژاد، همبستگی های قومی و نژادی از عوامل طبیعی ساخت سرمایه اجتماعی به شمار می‌آیند(پرندی، ۱۳۸۸).

عناصر و مؤلفه‌ های سرمایه ی اجتماعی

برخی عناصر اصلی سرمایه اجتماعی عبارتند از: آگاهی به امور عمومی، سیاسی و اجتماعی / اعتماد عمومی/ اعتماد نهادی/ مشارکت غیررسمی همیارانه/ مشارکت غیررسمی خیریه‌ای / مشارکت غیررسمی مذهبی / شرکت در اتحادیه‌ها ، انجمن‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات مدنی رسمی. با این وجود به نظر ما مؤلفه های اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی که در یک رابطه متعامل قرار گرفته و هر کدام تقویت کننده دیگری‌اند از مؤلفه‌های اصلی سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند. این سه مؤلفه از مفاهیم کلیدی جامعه شناسی نیز هستند.

۱-اعتماد اجتماعی^[۱۹]

د)- برتری ویژ گی

یک شرکت خط تولیدش را توسعه می‌دهد تا بتواند ‌تجهیزات دقیق تری تولید کند و نیازهای بخش های دیگر بازار را که به دقت بیشتری نیاز دارد، تامین کند.

یک عامل کلیدی جهت کشف بازارهای جدید، توجه به متغیرهای بخش های مختلف بازار است. گاهی اوقات توجه به بازارها، حتی با روشی متفاوت نمی تواند قسمت مفیدی از بازار را پوشش دهد. این امر به خصوص برای شناسایی قسمت های مختلف بازار که به درستی به کار گرفته نشده است، می‌تواند مفید باشد. به طور کلی بخش های مختلف بازار باید مورد بررسی قرار گیرد و تا جایی که برای نام تجاری مورد نظر، ارزش وجود دارد، عرضه محصولات صورت گیرد. ورود به بازارهای جدید، بدون فراهم کردن ارزش افزوده برای آن ها، بسیار خطرناک می‌باشد(آکر، ۱۳۸۶، ۲۹۳-۲۹۲).

۲-۱-۵- توسعه بازار فرش

یکی از مهمترین ابزارهای استراتژی توسعه صادرات، برخورداری از مزیت نسبی در گردونه مبادلات خارجی است. ممکن است کشوری از لحاظ تولید مزیت داشته باشد ولی از نظر بازرگانی فاقد مزیت باشد. این فقدان مزیت بازرگانی از ناکارایی نسبی در بازاررسانی کالا در مراحلی همچون بسته بندی، حمل، کنترل کیفیت. استانداردهای تولیدی، عدم دسترسی به اطلاعات مربوط به تجارت جهانی و … ناشی می شود(جیمن و دیگران، ۱۹۸۰، ص۸۴). بخش صادرات ایران به علت عدم وجود بستر دانشی مناسب و کارا نتوانسته است به خوبی توسعه یابد. به طوری که در اغلب موارد کالا و خدمات صادراتی ما با وجود برخورداری از کیفیت مطلوب و حتی فراتر از استانداردهای جهانی به دلیل نبود یک سیستم مناسب اطلاع رسانی و عارضه یابی در بخش مبادلات خارجی جایگاه شایسته خود را در بازارهای جهانی به دست نیاورده است، در اغلب موارد بازرگانان به جای افزایش صادرات، زمینه را برای افزایش واردات مهیا کرده‌اند(غضنفری و همکاران، ۱۳۸۷، ص۴). تجارت فرش دستباف در بازارهای جهانی معدود نظیر انگلیس، آلمان، ایتالیا، فرانسه، آمریکا، کانادا، سوئیس، چند قرنی است که توسط ایرانیان به صورت متمرکز انجام می‌گیرد. اتکاء ‌به این چند بازار سنتی گاهی بنا به مناسبات سیاسی در سطح بین الملل بویژه شرایطی که دولتمردان این کشورها به دلایل سیاسی و اقتصادی برای ایران به وجود می آورند. روند تجارت فرش و یا سایر اقلام ایران را تحت تاثیر قرار داده و از لحاظ کمی با تلاطم و نوسانات اقتصادی شدیدی مواجه ساخته اند، به طوری گاهی برخوردهای آنان در قالب وضع قوانین مقطعی، اقتصاد فرش را تا مرز رکود پیش برده اند، نظیر برخوردهای تبعیض آمیزی که جامعه اروپا در سال‌های گذشته با صادرکنندگان فرش ایرانی در خصوص بهره مندی از سهمیه معافیت از پرداخت حقوق گمرکی برای صدور فرش تعیین کرد، ایران به دلیل عدم عضویت در گات نمی توانسته موافقتنامه بین‌المللی منسوجات که در سال ۱۹۸۰ میلادی در جامعه اروپا منعقد شده بود بپیوندد. لذا از سهمیه مذبور نیز نمی توانست برخوردار باشد و در مقابل کشورهای رقیب چون هند و پاکستان از سهمیه معافیت بهره می‌برند و این قانون فرصت مناسبی برای رشد صادرات این کشورها بود. پیش آمدن چنین شرایطی موانعی را برای توسعه و رشد اقتصادی فرش ایرانی فراهم می آورد که انعکاس آن در داخل نیز موجب بیکاری و تورم می‌گردد. اشباع بازارهای سنتی یکی دیگر از پدیده هایی تلقی می‌گردد که تاجر هر کالایی بدان توجه می‌کند وقتی که قرن‌ها یک کالا با مشخصات گوناگون در یک یا چند بازار به صورت سنتی متمرکز گردد بالاخره زمانی فرا می‌رسد که آن بازار و بازارهای پیرامون و نزدیک آن نیز به مرز اشباع می‌رسد، در این هنگام چاره ای جز توسعه فعالیت‌ها و یافتن بازارهای جدید وجود ندارد(وکیلی، ۱۳۸۱، ص۷۷).

۲-۱-۶- دلایل توسعه بازار فرش

۲-۱-۶-۱- گسترش بازار و ایجاد اشتغال

همچنان که می‌دانیم فرش دستباف در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، همیشه یکی از مهمترین مشاغل اجتماعی به شمار آمده است، در قرن اخیر نیز اگرچه مشاغل صنعتی در کشور بسیار رایج شده است ولی حرفه قالی بافی همچنان یکی از منایع درآمد ساز در بین خانواده های روستایی و ایلیایی و حتی در شهرها محسوب می‌گردد. ایجاد اشتغال صنعتی و توسعه آن ها در جامعه نیاز به سرمایه گذاری سنگین دارد در حالی که شغل قالی بافی در هر شرایط زمانی و مکانی با کمترین سرمایه گذاری امکان پذیر است. و هرکس به نسبت سرمایه شخصی می‌تواند به راه اندازی آن اقدام نماید. ‌بنابرین‏ می توان با صدور فرش و تسهیل نمودن روند آن بخش اعظمی از درآمد کشور را تامین نمود، بعلاوه با برنامه ریزی و هدایت صحیح می توان از گرایش افراد بویژه جوانان به مشاغل واسطه ای غیر تولیدی کاست و جامعه را به طرف تولید هدایت کرد و فرهنگ اقتصاد ‌بر مبنای‌ تولید را در اذهان تقویت نمود نتایجی که از این برنامه به دست می‌آید عبارت است از:

الف) توسعه شغلی افراد برای همه سنین توانا و جویای کار

ب) تقویت فرهنگ تولید و فن آوری

ج) ایجاد رقابت سالم برای ارتقاء کیفیت تولید

د) کنترل و نظارت بر تولیدات فرهنگی و هنری برای هدایت محصولات به بازارهای مطلوب

ه) ایجاد وحدت اندیشه در میان تولیدکنندگان فرش برای تولید بهتر در راستای خواسته های بازار

و) جلوگیری از مهاجرت های روستایی

نکات اشاره شده برخی از نتایجی است که در اثر سازماندهی و توجهات کافی برای اشتغال افراد به دست می‌آید. کاملا” روشن است که اگر رویکرد ما برای حمایت و هدایت و تقویت مشاغل بومی باشد، جامعه بالقوه پذیرای توسعه اشتغال در صنایع دستی بویژه قالی بافی است و از طرفی جامعه ایرانی به لحاظ روان شناسی اجتماعی گرایش و علاقه بسیاری به فرهنگ سنتی دارد فرهنگی که تولید و تقویت آن فی نفسه لذت آفرین است. نکته دیگری که لازم است بدان توجه کنیم اینکه فرش بافی دارای قابلیت پذیرش علم و صنعت و تکنولوژی است، یعنی اگر خواسته باشیم از تکنولوژی کامپیوتر و انواع ماشین آلات در ساخت و ساز و تولید آن کمک بگیریم و بر تولید آن تسریع و تسهیل ببخشیم امکان پذیرش و تلفیق آن وجود دارد(وکیلی، ۱۳۸۱، صص۷۹- ۷۸).

۲-۱-۶-۲- توسعه بازار فرش موجب رونق اقتصاد ملی کشور می شود

پس از پیدایش نفت و ایجاد بازار جهانی آن، تمام برنامه های اقتصادی خرد و کلان کشور ‌بر اساس درآمدهای حاصله از آن تنظیم می‌گردد. از آنجا که بازار فروش نفت غالبا” تحت تاثیر سیاست‌های جهانی است، اثرات منفی آن در برنامه های اقتصادی کشور کاملا” آشکار است تورم اقتصادی، سرعت درآمدها، معلق ماندن بسیاری از طرحهای عمرانی و……. ناشی از تاثیر گذاری نوسانات قیمت نفت در بازار جهانی است. توسعه فروش فرش و برنامه ریزی برای تولید سالم و هدایت شده آن علاوه بر اینکه بنیه اقتصادی کشور را تقویت می‌کند از طرفی به دلیل عدم نیاز به سرمایه گذاری کلان موجب ارز آوری قابل توجهی می‌گردد. در سال‌های گذشته تجربه نشان داده که در زمان رونق بازار، فرش توانسته بیش از پنجاه درصد اعتبارات ارزی برنامه اقتصادی کشور را تامین سازد(وکیلی، ۱۳۸۱، ص۸۰).

۲-۱-۶-۳- اشباع بازار

شواهد بسیاری ثابت می‌کنند افرادی که مهارت هیجانی دارند در هر حیطه‌ای از زندگی ممتازند؛ خواه در روابط عاطفی و صمیمانه، خواه در فهم قواعد ناگفته‌ای که در خط مشی سازمانی به پیشرفت می‌ انجامد، و چه در آموزش، تربیت فرزند و مسائل خانواده و چه در بخش سلامت روان و شخصیت(همان منبع ).

اگر انسان از هوش هیجانی بالایی بهره‌مند باشد، می‌تواند با چالش‌های زندگی فردی و اجتماعی خود، بهتر سازگار شود و هیجان‌های خود را به گونه‌ای مؤثر مدیریت کند و در نتیجه، زمینه افزایش سلامت جسم و روان خود را فراهم آورد(علم الهدایی ،۱۳۸۵). از مجموع مطالب بالا می‌توان نتیجه گرفت که امروزه تأثیر شگفت‌انگیز هوش هیجانی، بر حوزه هایی، مثل سلامت جسمانی و روانی افراد، سلامت و کمال شخصیت آن ها، سلامت و استحکام روابط درون‌فردی و برون‌فردی، تقویت یادگیری و تسهیل آموزش، توفیق و پیشرفت در شغل و مدیریت سازمانی، اداره بهتر خانواده و تربیت مؤثر فرزند، قابل تردید نیست.

۲-۱-۱۰ حیطه‌های کاربرد هوش هیجانی:

تحقیقات روان‌شناسانی، مثل گاردنر، سالوی، مایر، بار آن، گلمن و … نشان می‌دهد که هوش هیجانی در حیطه‌های زیادی کارایی دارد. از جمله‌ این حیطه‌ها می‌توان به حیطه‌های روابط درون‌فردی (خودشناسی و خودشکوفایی)، روابط برون فردی (روابط اجتماعی) ازدواج، خانه و روابط خانوادگی، تربیت فرزند، آموزش و یادگیری، سلامت فکر و شخصیت (بهداشت روانی و اختلالات روانی)، روان‌شناسی، پزشکی و سلامت جسمانی، روان‌پزشکی، مشاوره و راهنمایی، کار و اشتغال، مدیریت سازمانی و صنعتی، پیشرفت اقتصادی، رهبری جامعه و … اشاره کرد. در ادامه به یادآوری و توضیح چند حیطه کلی پرداخته می‌شود:

۲-۱-۱۰ -۱هوش هیجانی و ارتباطات:

هوش هیجانی اساساً در ارتباطات، تجلی پیدا می‌کند. این ارتباطات از سویی، حوزه درون‌فردی و از سوی دیگر، حوزه میان فردی را در برمی‌گیرند. ‌بنابرین‏، می‌توان از دو دسته شایستگی‌های کلی در دو حوزه شخصی و اجتماعی، سخن گفت. در حوزه شخصی، هوش هیجانی به قابلیت‌‌ها، شایستگی‌ها و توانمندی‌هایی می‌پردازد که ارتباط فرد را با خود تنظیم می‌کند. در این حوزه ها با مؤلفه‌هایی، چون آگاهی به خود، اعتماد به نفس، مدیریت هیجان‌ها و ابتکار عمل سر و کار داریم. شایستگی‌های این بخش در ارتباط با یکدیگر معنا پیدا می‌کنند و تقویت کننده یکدیگر به شمار می‌آیند. برای مثال، آگاهی دقیق از خود، زمینه‌ساز بستر مناسبی برای افزایش اعتماد به نفس است و مدیریت هیجان‌ها نقش برجسته‌ای در افزایش اعتماد به نفس ایفا می‌کند. به هر میزان که هیجان‌ها در عمل بهتر مدیریت شوند و موفقیت در این زمینه شکل عملی پیدا کند، باور فرد به خود افزایش می‌یابد. در حوزه اجتماعی، هوش هیجانی به قابلیت‌ها، شایستگی‌ها و توانمندی‌هایی می‌پردازد که ارتباط فرد را با دیگران تنظیم می‌کنند. مؤلفه‌هایی، چون همدلی، آگاهی سازمانی، مدیریت تضاد و تعارض، کار گروهی، نفوذ، پرورش دیگران و ارتباط با دیگران در این حوزه قرار می‌گیرند(فاطمی ،۱۳۸۵).

۲-۱-۱۰ -۲هوش هیجانی و خانواده:

جان گاتمن و گروهش با زیر نظر گرفتن تنها پنج دقیقه از صحبت‌های یک زوج و اینکه آن ها چگونه مخالفت‌های خود را ابراز می‌کنند، حدس می‌زدند که این زوج در آینده، طلاق خواهند گرفت یا نه؟ دقت یافته های گاتمن و همکارانش ۹۳ درصد بود. بعضی از این زوج‌ها تا چهارده سال زیر نظر او و گروهش بودند و پیش‌بینی آن ها درست درآمده بود. این پژوهش نشان می‌دهد که تعداد مخالفت‌های یک زوج مهم نیست، بلکه تلاشی که هر دوی آن ها برای حل مشکل به صورت دوستانه به کار می‌برند و تعمیر [و تغییر] وضعیت که بر موفقیت رابطه آن ها تأثیر می‌گذارد، مهم است. زمانی گفته می‌شود که رابطه، از لحاظ هوش هیجانی، در سطح بالایی قرار دارد که زن و شوهر انرژی خود را برای تعمیر اختلاف‌ها [و اصلاح و تقویت شباهت‌ها] صرف کنند. تعمیر، یعنی نشان‌دادن عشق و محبت زن و شوهر به یکدیگر بدون توجه به تعارض و کشمکشی که دارند. تعمیرات، بیانگر این واقعیت هستند که از مهارت‌های هوش هیجانی در درون رابطه، استفاده می‌‌شود. تعمیر، یعنی پشت سر گذاشتن خشم، خشونت و دشمنی با همسر. اولین امید به تعمیر موفق، از خود آگاهی فرد ریشه می‌گیرد(برادبری ۱۳۸۴).

پژوهش انجام شده در دانشگاه اِموری نشان داد که هوش هیجانی کودک، محصول نمایش مهارت‌های هوش هیجانی والدین است و نه تجربه‌ شخصی آن ها از استرس هیجانی. کودکان، مهارت‌های هوش هیجانی را از والدین خود یاد می‌گیرند. اگر آن ها الگو و مثال والدین خود را نداشته باشند، در حقیقت، بهترین منبع یادگیری را از دست خواهند داد. والدینی که هوش هیجانی را با کودکانشان تمرین می‌کنند و به عمل در می‌آورند، پسران و دخترانی بزرگ می‌کنند که شادتر هستند، سازگاری اجتماعی بیشتری دارند، نمره‌های بهتری می‌آورند و در بزرگسالی موفقیت‌های حرفه‌ای بیشتری کسب می‌کنند. بچه هایی که مهارت‌های هوش هیجانی خود را افزایش می‌دهند، میزان مکتب‌گریزی، تنبلی، و رفتار بزهکارانه خود را کاهش می‌دهند. کودک از هر جا که شروع کند، افزایش هوش هیجانی او باعث خواهد شد تا روابطش با هم‌کلاسی‌هایش بهبود یابد. اگر از نظر هوش هیجانی الگوی فرزندان باشید، آن ها مهارت‌های مورد نیاز خود را برای کنار آمدن با دیگران رشد خواهند داد و موفقیت بیشتری را تجربه خواهند کرد؛ موفقیتی که در بزرگسالی نیز نیز ادامه خواهد داشت(برادبری ۱۳۸۴).

در جوامع دموکراتیک، تربیت فرزندانی خوشبخت، مهم‌ترین مسئولیت والدین به شمار می‌رود. برای خوشبختی کودک، عاملی حیاتی‌تر از پدر و مادری خوشبخت وجود ندارد و برای موفقیت جامعه‌ای دموکراتیک، عاملی حیاتی‌تر از وجود شهروندانی خوشبخت نمی‌توان یافت. کودکان خوشبخت در آینده به شهروندانی خوب بدل می‌شوند، چرا که هرگز به رفتارهای ضداجتماعی‌ که موجب تخریب جامعه می‌شود، روی نخواهند آورد(هین ،۱۳۸۴).

۲-۱-۱۰ -۳هوش هیجانی و سلامت:

هوش هیجانی رابطه بسیار نزدیکی با سلامت روانی و سلامت جسمانی دارد. به همین علت که هوش هیجانی در حوزه هایی، مثل روان‌شناسی، مشاوره و راهنمایی، پزشکی و روان پزشکی، سخت مورد علاقه، تحقیق و مطالعه قرار گرفته است.