فقر اقتصادی: فقر اقتصادی خانواده توان اولیا را در تامین بهداشت، خوراک و پوشاک،کتب و وسایل کمک آموزشی به صفر می رساند.این چنین مشکلاتی باعث می شود دانش آموزان آمادگی لازم را برای یادگیری و فعالیت کلاسی نداشته باشند و در نتیجه انگیزه و رغبت برای یادگیری را از دست می‌دهد.می توان گفت که وضعیت اقتصادی و میزان درآمد خانواده نیز می‌تواند نقش مؤثری در پیشرفت تحصیلی فرد داشته باشد.چون خانواده هایی که از توان اقتصادی بالایی برخوردارند می‌توانند وسایل،امکانات و شرایط مناسب تری را جهت رشد فرزندان خود فراهم آورند.
امروزه ثابت شده است که غنی سازی محیطی، در جنبه‌های مختلف رشد از قبیل رشد فیزیکی، رشداجتماعی، رشدشناختی، رشدعاطفی و رشداخلاقی تاثیر مثبتی دارد.به هر حال رفاه حال اقتصادی اگر چه عامل مهمی در راه رشد پرورش فرد است اما برای ایجاد این رفاه، والدین نباید از جهت های دیگری به کودکان لطمه وارد کنند.
اولیاء نباید نقطه مقابل مربیان قرار گیرند:کوچک شمردن معلم و نادان جلوه دادن او در ذهن کودک نسبت به مربی و کتاب ایجاد تردید می‌کند.کودک مطالب درسی را فقط به این خاطر به ذهن نمی سپارد که در کتاب نوشته شده است،بلکه بیشتر به این جهت آن را قبول دارد که از زبان ساده و شیرین معلمش می شنوددر مواردی ممکن است والدین هنگام بازدید کتابچه درس کودک،در جواب پرسشی که توسط معلم داده شده تردید کنند.در چنین مواقعی بهترین راه،مراجعه به مدرسه و مطرح کردن موضوع با معلم است.معلمان از طریق اولیای مدرسه می‌توانند هر یک از دانش آموزان را بشناسد و با وضعیت روحی و روانی و خانوادگی با آن ها رفتار کنند.اگر اولیای مدرسه در ابتدای سال استقبال خوبی از دانش آموزان داشته باشند و حتی المقدور با هدیه کردن یک شاخه گل به هر یک از دانش آموزان نگرش مثبتی در آنان ایجاد کنند،می‌توانند خوش بینی نسبت به مدرسه و مقدمه علاقمندی به درس و یادگیری و ایجاد پرورش میل و رغبت را در آنان به وجود آوردند.
معلم باید در کلاس درس تک تک دانش آموزان را مورد توجه قرار داده و سعی کند همه دانش آموزان را بشناسد.او می‌تواند در تدریس از روش های متنوعی استفاده کند و با اولیای دانش آموزان و خود آنان برخوردی محبت آمیز و مثبت داشته باشد و در کارهای کلاس شاگردان را به پیشرفت و به دست آوردن اطلاعات جدید تشویق کند.
عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی
مهم ترین عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی را عوامل خانوادگی و اجتماعی دانسته اند که برخی از آن ها عبارتند از:
۱- شرایط عاطفی و امنیت خانواده
محیط خانوادگی بیش از بهره هوش کودکان، در موفقیت آن ها مؤثر است؛ شاید بتوان گفت از مهم ترین عوامل مؤثر در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل، خانواده است (ثمری، ۱۳۸۶).
۲- شرایط اجتماعی و اقتصادی
به طور کلی، محرومیت های محیطی و کمبود محرک های رشد ذهنی و اجتماعی از عوامل مهم در افت تحصیلی کودکان و نوجوانان است. درصد قابل توجهی از دانش آموزانی که به طور جدی دچار افت تحصیلی شده اند، بعضا ناگزیر در مدارس استثنایی مشغول به تحصیل می‌شوند و از عقب ماندگان فرهنگی به شمار می‌آیند. کودکانی که متعلق به خانواده هایی هستند که از نظر اقتصادی و اجتماعی فوق العاده پایین بوده، تواما با فقر اقتصادی و فرهنگی ماجه اند و انگیزه تحصیلی بسیار اندک برخوردارند (افروز، ۱۳۸۵).
۳- تحصیلات و سطح فرهنگ خانواده
سطح تحصیلات و فرهنگ خانواده به اشکال مختلف در پیشرفت تحصیلی با افت تحصیلی تاثیر می‌گذارند. پایین بودن سطح تحصیلات و فرهنگ خانواده در درجه اول سبب می شود که خانواده نتواند کمک‌های درسی لازم به دانش آموز نموده و در حل مشکلات درسی آن ها را یاری کند (بیابانگرد، ۱۳۸۴).
۴- تعداد اعضای خانواده
خانواده نخستین نظام و نهاد عمومی و جهانی است که برای رفع نیازمندی های حیاتی و عاطفی انسان و جامعه ضرورت تام دارد و از همه نهادهای اجتماعی مهمتر است. در این نهاد اولین و مهم ترین نقش محبت است، که از طریق خانواده در میان اعضای خود و سپس اشاعه و ترویج این روش از راه ایجاد روابط محبت آمیز و دوستی های عمیق در میان سایر افراد به وجود می‌آید. اما باید توجه داشت که بالا بودن تعداد افراد خانواده باعث می شود که میزان محبت والدین به کودکان کمتر شود (بیابانگرد، ۱۳۸۴).
۵- اشتغال کودک
یکی از عوامل انحراف خانواده که همواره منشا انحراف توجه کودک از تحصیل می‌گردد، جابه جایی وظایف والدین و فرزندی است. از جمله این جابه جایی ها که ارتباط قابل توجهی با افت تحصیلی دارد اشتغال کودکان و نوجوانان است (افروز، ۱۳۸۵).
۶- اشتغال مادران
بعضی مطالعات نشان داده است، که بین اشتغال مادران و پیشرفت تحصیلی فرزندان آن ها رابطه وجود دارد. این رابطه در میان ذختران و پسران متفاوت است؛ به این صورت که دختران بیشتر از پسران از داشتن یک مادر شاغل بهره می‌برند. دخترانی که مادران شاغل دارند نسبت به دخترانی که مادرانشان شاغل نیستند از پیشرفت تحصیلی و سازگاری اجتماعی بیشتری برخوردارند(افروز، ۱۳۸۵).
۷- ارتباط بین اولیاء و مربیان
از جمله عوامل مهم دیگر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان وجود رابطه و هماهنگی بین اولیا، معلمان و مربیان مدرسه است. با توجه به ازدیاد جمعیت دانش آموزان در کلاس چنانچه پدر و مادری مسئولیت آموزش و تربیت فرزند خود را به کلی به مدرسه واگذار نمایند و از نیازها و رسالت های تربیتی خویش غافل شوند، بدون شک نمی توانند امیدوار باشند، که فرزندشان هیچ مشکل یا کمبودی نخواهد داشت (بیابانگرد، ۱۳۸۴).
۸- حاکمیت ارزش‌های مادی
یکی دیگر از عوامل افت تحصیلی و عدم علاقه دانش آموز به تحصیل و درس و معلمان به کار و حرفه و بسط و گسترش ارزش های مادی و اقتصادی در جامعه است؛ وقتی دانش آموز ببیند، در جامعه ملاک برتری و تفرق افراد وضعیت اقتصادی و مالی آن ها است، ممکن است مایوس و ناامید شده، ترک تحصیل نماید و یا با بی علاقگی و تحت فشار دیگران درس بخواند (افروز، ۱۳۸۵).
شاخص‌هایی که برای شکست تحصیلی استفاده می‌شوند عبارتند از
۱- مردودی در یک پایه تحصیلی
۲- عقب ماندگی تحصیلی در سطح دانش از قبل تعیین شده
۳- عقب ماندگی تحصیلی در سطح سنی از قبل تعیین شده
۴- ترک تحصیل قبل از اتمام پایان دوره تحصیل اجباری
با توجه به تعاریف عنوان شده و شاخص‌های مطرح شده می‌توان شکست تحصیلی را مردودی و ترک تحصیل قلمداد کرد.
