در رابطه به تعریف بنگاه­های کوچک و متوسط در ایران آرای بسیار کمی وجود دارد. وزارتخانه­ها، مؤسسه‌­ها و سازمان­ های مختلف، با توجه به معیار­های خود تعارف مختلفی را از بنگاه­های کوچک و متوسط ارائه می­ دهند. تعریفی توسط وزارت صنایع و معادن و وزارت جهاد کشاورزی ارائه شده­است، که شرکت­های کوچک و متوسط، بنگاه­های صنعتی و خدماتی با کمتر از ۵۰ نفر پرسنل می­باشند، وزارت تعاون هم این معیار را پذیرفته­است. مرکز آمار ایران در تعریف شرکت­های کوچک و متوسط مطابق با سالنامه آماری سال ۱۳۸۷، واحد­های تجاری را به ۴ دسته طبقه ­بندی کرده که عبارتند از: واحد­های تجاری ۱- ۹ نفر، ۱۰- ۴۹ نفر، ۵۰- ۹۹ نفر و یا واحد­هایی که بیش از ۱۰۰ نفر پرسنل دارند. این طبقه ­بندی شباهت­هایی با تعاریف ارائه شده توسط اتحادیه اروپایی (EU)^[44] دارد. مرکز آمار ایران تنها بنگاه­های تجاری با کمتر از ۱۰ نفر پرسنل را به عنوان شرکت­های کوچک و متوسط و بالاتر از این رقم را به عنوان واحد­های بزرگ تولیدی به­حساب ‌می‌آورد. طبقه ­بندی فوق مورد قبول بانک مرکزی ایران نیز ‌می‌باشد. برخلاف تعریفی که ارائه شد، اتحادیه اروپایی تعاریف شرکت­های کوچک و متوسط را برای بنگاه­های کمتر از ۲۵۰ نفر به شرح ذیل ارائه نموده ­است: بنگاه­های خرد^[۴۵](۱- ۹ نفر)، بنگاه­های متوسط^[۴۶](۵۰-۲۴۹). علاوه­بر این، گردش کالای آن­ها می­بایستی کمتر از۴۰ میلیون یورو و با ترازنامه مالی کمتر از ۲۷ میلیون یورو باشد. نهایتاً این­که باید از لحاظ اقتصادی مستقل بوده و از نظر مالکیت نیز ۵۰ درصد آن شخصی باشد (طلوعی و حیدری، ۱۳۸۳).

۲-۲-۱۴-۱)اهمیت و نقش شرکت­های کوچک و متوسط در ایران

خوشبختانه موضوع بنگاه­های کوچک و متوسط از جمله برنامه­ هایی است که در کشور­های توسعه ­یافته و در حال توسعه تجربه شده است و با اجرای صحیح آن، افرادی که دارای قدرت خلاقیت، درجه مخاطره پذیری بالا و شم نوآوری هستند با تکیه بر توانمندی­های شخصی و دریافت منابع اندک می ­توانند علاوه بر ایجاد کسب و کار جدید، برای دیگران نیز شغل ایجاد کنند. فارغ­ التحصیلان و جوانان جویای کار می ­توانند از طریق آموزش­های مناسب، ایده­های جدید خود را به بنگاه­های اقتصادی تبدیل کنند. نگاهی کوتاه و مختصر به ساختار نظام اقتصادی کشور، ما را به اهمیت و جایگاه شرکت­ها و بنگاه­های کوچک و متوسط بیشتر متوجه می‌کند. صنایع کوچک در ایران ۹۳ درصد کل واحد­های صنعتی را تشکیل می­دهد. به­ طور متوسط ۴۵ درصد اشتغال بخش صنعت توسط صنایع کوچک ایجاد شده و پیش ­بینی می­ شود در طول برنامه چهارم توسعه، ۳۵۰ هزار فرصت شغلی دیگر نیز از این طریق در کشور ایجاد شود تا رشد مناسبی در سازماندهی صنایع کوچک حاصل شود. مطالب فوق آمار بخشی از بنگاه­های کوچک و متوسط را که توسط وزارت صنایع و معادن ارائه شده است، شامل می­ شود. سازمان صنایع کوچک و شهرک­های صنعتی ایران، تنها متولی بستر­سازی و ایجاد زیر ساخت­های مورد نیاز برای استقرار صنایع کوچک در شهرک­های صنعتی است. با توجه به آمار فوق و با قبول این فرض که اندازه بنگاه­های اقتصادی در بخش کشاورزی و خدمات به طور متوسط کوچک­تر از اندازه بنگاه­ها در بخش صنعت است. ‌می‌توان اظهار نمود که در مجموع سهم بنگاه­های کوچک و متوسط از کل اشتغال کشور بیش از ۵۰ درصد است.

نکته قابل اهمیت آنکه با توجه به جایگاه بنگاه­های اقتصادی کوچک و متوسط در اقتصاد جهان، در کشورمان تنها بخش صنعت و آن هم فقط در بخش بنگاه­های کوچک دارای متولی رسمی مشخص برای بستر­سازی است و سایر بخش­های اقتصادی و بنگاه­های خرد و متوسط بدون متولی خاص، رها ‌شده‌اند.

از مهمترین مزیت­ها و ظرفیت­های بنگاه­های کوچک و متوسط در ایران ‌می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱- انعطاف پذیری بالا؛

1. 1. رشد و توسعه کارآفرینی (در گروه ­های مختلف سنی، جنسی، تحصیلی و …)؛

1. 1. پرورش و بروز قوه خلاقیت و نوآوری؛

1. 1. پتانسیل بالای جذب نیروی کار و سهم قابل توجهی از اشتغال کشور،

1. 1. تامین نیروی انسانی متخص برای شرکت­های بزرگ؛

1. 1. کم بودن هزینه خروج از صنعت این شرکت­ها در مقایسه با شرکت­های بزرگ؛

1. 1. سهم کم واردات مواد خام در کل مواد مصرفی؛

1. 1. کاهش اختلاف درآمدی و منطقه ای در جریان توسعه اقتصادی؛

1. 1. تجمیع پس اندازهای کوچک جهت سرمایه گذاری و استفاده از منابع و مواد خام محلی؛

1. قابل استقرار بودن آن­ها در بسیاری از مناطق و اجرای آن توسط صنعت­گران بومی (ادراکی، ۱۳۸۶).

۲-۳) پیشینه پژوهش

۲-۳-۱)پژوهش­های داخلی

• رضایی دولت آبادی و خائف الهی (۱۳۸۵) در یک مطالعه با عنوان « مدلی برای تعیین میزان تاثیر بازارگرایی بر عملکرد کسب وکار با توجه به قابلیت ­های بازاریابی در صنایع پتروشیمی ایران» ، ابتدا به بررسی دیدگاه ­ها و مدل­های بازارگرایی و تاثیر آن بر عملکرد کسب و کار با توجه به قابلیت ­های بازاریابی پرداخته­اند، سپس روابط علی میان فرهنگ بازارگرایی، هوشمندی بازار، قابلیت ­های بازاریابی و عملکرد کسب وکار را بررسی کرده و با بهره گرفتن از مدل­سازی معادلات ساختاری و بر اساس داده ­های حاصل از محیط صنعت پتروشیمی ایران، مدلی مفهومی و تصمیم ساز را برای تعیین پیوند­های علی مؤثر بر عملکرد کسب وکار پیشنهاد کرده و مورد آزمون قرار داده ­اند. نتایج این پژوهش حاکی از این است که عملکرد کسب و کار در فضای رقابتی کنونی تحت تاثیر یکپارچکی بازارگرایی و قابلیت ­های بازاریابی است. پژوهش­های متعددی نشان می­دهد که رابطه مثبتی بین بازارگرایی و عملکرد کسب و کار وجود دارد. به منظور بهبود رابطه بازارگرایی با عملکرد کسب و کار از متغیر­های تعدیل کننده مانند کارآفرینی، استراتژی، آشفتگی تکنولوژی و متغیر­های میانجی مانند نوآوری، کیفیت، محصول، مدیریت ارتباط با مشتری و … استفاده می­ شود. با توجه به عدم بررسی متغیر میانجی قابلیت ­های بازاریابی در مطالعات رابطه بازارگرایی و عملکرد کسب و کار، انگیزه اصلی این پژوهش مهیا گردید و شکل­(۲-۴) توسعه داده شد.

(رضایی دولت آبادی و خائف الهی، ۱۳۸۵: ۱۵۴)

عملکرد کسب و کار

– ­ عملکرد مشتری

-­ عملکرد بازار

– ­ عملکرد مالی

فرهنگ بازارگرایی

-­ مشتری­ گرایی

– رقیب­گرایی

– هماهنگی ­بین ­بخشی

قابلیت ­های بازاریابی

ارتباط با مشتری

محصول متمایز

خدمت به مشتری

اثربخشی فعالیت­های پیشبرد

تحقیقات بازاریابی

شبکه توزیع

هوشمندی بازار

-­ ایجاد هوشمندی

– ‌پاسخ‌گویی‌

– توزیع هوشمندی

شکل­۲-۴) ­رابطه بین بازارگرایی، قابلیت ­های بازاریابی و عملکرد کسب و کار