-
- شخصی (الف) در مقابل شخص (ج) مسئوولیت فاعل معنویرا می‌تواند داشته باشد ولی از آنجایی که فاعل معنوی نیاز به تصریح قانون گذار دارد و نباید آن را گسترش داد و از طرفی هم قانون خاصی در زمین جرم انگاری رفتارهای ناقل ایدز نداریم بنابرین نمی توانیم مسئولیت فاعل معنوی را برای او در نظر بگیریم و باید با استناد به نظریه های که در موضوع رابطه سببیت مطرح است اعم از سبب نزدیک ، مقدم ضروری ، متعارف ، شرط پویا و … حکم قضیه را صادر کرد .
اما مسئوولیت شخص (ب) در مقابل شخص (ج) که در واقع شخص (ج) بیماری را از او گرفته چه خواهد بود؟ به نظر می‌رسد از آنجایی که شخص (ب) عمداً ولی بدون قصد نتیجه و بدون علم به بیماری خودش و ناقل بودن و نحوه عملکرد آن مرتکب فعل شده ، قتل شبه عمد، محسوب می شود.
۲- شروع به قتل
به زعم برخی از آنجا که بیماری ایدز پس از انتقال ، به سرعت کشنده نیست ، پس عمل مرتکب اگر عمداً صورت گرفته باشد ، مشمول ماده ۶۱۳ ق.م.ا ۱۳۷۰ می‌گردد.[۴۷]
ماده ۳۹۹ ق.م.ا مقرر می‌دارد : « هرگاه کسی شروع به قتل عمد نماید ولی نتیجه منظور بدون اراده او محقق نگردد به شش ماه تا سه سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد »
بنابرین «شروع به جرم عبارت است از : انجام عمدی بخشی از عملی که قانون انجام آن را برای تحقق جرم لازم دانسته ( نظریه عینی ) و یا انجام عملیات مقدماتی مشروط بر اینکه با عملیات اجرایی( رکن مادی ) رابطه مستقیم داشته و به عبارت بهتر فاصله زمانی و مکانی میان عملیات مقدماتی و رکن مادی جرم وجود نداشته باشد ( نظریه ذهنی ) به تعبیری دیگر شروع به جرم یعنی
حالتی که رکن مادی جرم به طور کامل انجام نشده و حتی ممکن است با توجه به نظریه ذهنی، هیچ بخشی از رکن مادی ( عمل مرتکب ) محقق نشود و عدم تحقق نتیجه در قتل عمدی در حالت شروع ؛ به دلیل کامل نشدن عملیات اجرایی است».[۴۸]
بنابرین با توجه به تعریف شروع جرم اشکالات زیر بر این نظریه که بیماری ایدز چون به سرعت کشنده نیست و شروع به جرم محسوب می شود وارد می‌آید :
-
- با توجه به تعریف شروع جرم ، عملیات اجرایی در شروع به جرم کامل نمی شود و نتیجه مجرمانه حاصل نمی شود ، حال آنکه چنانچه شخص هر یک از رفتارهای ناقل ویروس را با عمد و علم بر کشنده بودن آن انجام دهد ، رکن مادی و معنوی جرم به طور کامل انجام شده و نتیجه مجرمانه که همان مرگ در اثر ایدز می‌باشد پس از مدتی حاصل می شود ، بنابرین ارکان تشکیل دهنده جرم به طور کامل صورت گرفته و هرچند نتیجه مجرمانه ( مرگ در اثر ایدز ) دیر حاصل می شود . بنابرین شروع به جرم منتفی است .
- با فرض قبول شروع به جرم ، شخص را مورد تعقیب قرار می‌دهیم و او را به مجازات شروع به جرم قتل محکوم می‌کنیم حال پس از مدتی شخص در اثر بیماری ایدز فوت می‌کند تکلیف چیست ؟ آیا باید او را از این جهت که عالماً و عامداً و به قصد قتل، ویروس را انتقال داده و مرگ هم در اثر بیماری ایدز صورت گرفته مورد قصاص قرار دهیم؟ می بینیم که این به دور از عدالت است که بخواهیم در مورد شخص، به خاطر یک عمل مجرمانه، دو مجازات ( شروع به جرم قتل ، قتل ) کاملا متعارض را اعمال کنیم .
۳- قتل غیرعمد
در این بخش ابتدا به نظر فقها در پاسخ استفتاء ذیل که قتل از نوع شبه عمد شمرده شده و همچنین به بررسی حقوقی آن می پردازیم.
الف بررسی فقهی
سوال : یکی از راه های انتقال بیماری ایدز استفاده از وسایل تزریق یا تیغ آلوده مشترک است که طبق مقررات و ضوابط کشور ممنوع می‌باشد اگر آرایشگر یا آمپول زن یا … در اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی در استفاده از وسایل انتقال دهنده ویروس ، باعث آلوده شدن و در نهایت موجب مرگ دیگری شود حکم ضمانت آن چه خواهد بود ؟
آیت الله بهجت : با استناد فوت ، به تقصیر آرایشگر یا آمپول زن و با توجه به عدم آگاهی او به این موضوع او ضامن دیه است .
آیت الله موسوی اردبیلی : پس از اثبات استناد مرض یا فوت به این عمل در مفروض سوال که استفاده کننده از وسایل ، بی احتیاطی و بی مبالاتی داشته ضامن است ولو علم به آلودگی نداشته باشد .
سوال : شخصی مبتلا به مرض مسری ایدز است و با علم به بیماری و کشنده بودن آن ازدواج می‌کند و به همسر خود در مورد بیماری اش چیزی نمی گوید در نتیجه زن بیمار شده و می میرد آیا این مرد از نظر شرع محکوم به قصاص است یا دیه یا چیز دیگر؟
آیت الله اردبیلی : چون کشنده بودن ایدز به طور صددرصد یا غالبی قطعی نیست ، در مفروض سوال اگر ثابت شود که مرگ زن در نتیجه همبستر شدن با مرد بوده موجب دیه می شود نه قصاص. اصل عدم جواز قصاص است و لذا در باب قتل عمد در صورت شک در تحقق و صدق این عنوان نمی توان به دلایل کتابی استناد نمود زیرا شک اصلی در صدق عنوان است . و از آنجا که کشنده بودن بیماری از یک سو به رأی العین دیده نمی شود و یکباره به وقوع نمی پیوندد و دوره آن بطئی است و کند پیشرفت می‌کند، اصولا افراد یقین کافی به قتل ندارند و چه بسا توجیهات شخصی که از راه جنسی ویروس را انتقال می‌دهد ناشی از هوس‌رانی باشد لذا با عنایت به قاعده در و اصول حاکم بر تفسیر مواد قانونی ، لزوم احتیاط در دما و نفوس ، این نوع قتل را شبه عمد به حساب آورده و نمی توان قاتل را قصاص کرد.[۴۹]
سوالی که اینجا مطرح می شود این است که آیا زمان حصول نتیجه در جرم انگاری عملی که تمام ارکان تشکیل دهنده یک عمل مجرمانه را دارد مؤثر است ؟ مگر نه اینکه ماده ۲ ق.م.ا جرم را اینگونه تعریف می‌کند « هررفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود.»
از طرفی مرد با علم به کشنده بودن بیماری اش و کتمان آن ازدواج کرده و موجبات مرگ همسرش را فراهم کرده و هرچند قصد کشتن نداشته ، بنابرین مشمول بند ب ماده ۲۹۰ خواهد بود و
هوس‌رانی توجیه مناسبی برای رفع قصاص نمی باشد . چه بسا که شخص هوسران یا هوس‌رانی خود موجب شیوع این بیماری خطرناک به چندین نفر دیگر هم شده باشد و حفظ جان انسان‌ها خیلی با ارزش تر از آن است که بخواهد به خاطر چنین توجیهاتی به خطر بیفتد.
ب- بررسی حقوقی
اصطلاح قتل غیرعمد در قانون مجازات اسلامی در دو ماده ۶۱۶ و ۷۱۴ به کار رفته و در هر دو تقصیر مرتکب تصریح شده است .
