در این بخش به بررسی مبادله الکترونیکی داده ها و انتقال الکترونیکی وجوه می پردازیم .در ابتدا به بیان مفهوم انتقال الکترونیکی داده ها و کاربرد آن در سیستم بانکی می پردازیم سپس نحوه عملکرد انتقال الکترونیکی وجوه را در این سیستم مورد بررسی قرار می‌دهیم و مزایا و ویژگی‌های به کارگیری انتقال الکترونیکی وجوه و سیستم های پرداخت الکترونیکی(مانند کارت های بانکی، پول الکترونیکی، چک الکترونیکی و…) و نحوه عمل آن ها می پردازیم و ویژگی‌های سیستم های پرداخت الکترونیکی مناسب را به تفصیل مورد بررسی قرار می‌دهیم، علاوه بر اهمیت سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه در داخل یک کشور، سیستم های الکترونیکی انتقال وجوه در سطح بین‌المللی نیز حائز اهمیت است که حداقل از دو طریق صورت می‌گیرد، یکی کارت‌های بانکی بین‌المللی و دیگری وجوه سوئیفت(SWIFT) که درپایان این بخش به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرند.

۱-۲-۸- مبادله الکترونیکی داده ها در سیستم بانکی

عبارت است از انتقال الکترونیکی اطّلاعات که در حال حاضر به صورت گسترده در تجارت الکترونیکی تحت قوانین EDI FACT که استاندادردهای ارائه شده توسط سازمان ملل متحد است عمل می کند.در حال حاضر مشتریان بانک‌ها نیاز گسترده ای به سیستم‌های انتقال اطّلاعات مالی به صورت الکترونیکی دارند،چرا که: اولاً:آن ها می‌توانند حسابهای دریافتی خود را بهتر مدیریت نمایند و اعلامیه های بستانکاری را با دریافتهای خود مقایسه نمایند. همچنین می‌توانند مشکلات مربوط به اصلاح و مطابقت های مربوط به حساب های خود را کاهش داده و می‌توانند منابعی را که به دست می آورند سریعاً سرمایه گذاری نمایند.ثانیاًً آن ها اشتباهات مربوط به ورود مجدد اطّلاعات را کاهش می‌دهند(در صورت استفاده از EDI نیازی به ورود مجدد اطّلاعات وجود ندارد) و در نهایت آن ها می‌توانند اطّلاعات دریافتی خودرا از نظر کیفی گسترش دهند.نیاز مشتریان بانک‌ها به EDI و از طرف دیگر خطرکنار گذاشتن بانک‌ها به عنوان یک واسط توسط شبکه های ارزش افزوده که در حال حاضر ارائه کننده خدمات EDI به شرکت‌ها می‌باشند و تبدیل شدن بانک‌ها به ارائه کننده صرف خدمات مربوط به صورت حساب‌ها باعث گردیده تا بانک‌ها EDI را به عنوان یکی از استراتژیهای بسیار مهم خود مدنظر قرار دهند (Egland&Robeerston,1998,p,756) از طرف دیگر EDI به بانک‌ها این اجازه را می‌دهد تا بتوانند در سیستم‌های مشتریان خود وارد شده و خدمات جدیدتری را به آن ها ارائه نمایند.مسائلی که بانکهادر ارتباط با EDI با آن ها مواجه هستند،عبارتنداز :

۱- دیگر صرفاً با مسئول مالی یک شرکت در تماس نخواهند بود(فردی که در گذشته کلیه فعالیت بانک‌ها بر روی او متمرکز بود) .

بلکه با کلیه واحدهای موجود در یک شرکت اعم از واحدهای تولیدی،واحد حمل و نقل و غیره در تماس هستند.

۲- بانکهاEDI را در مقوله رقابت با دیگر بانک‌ها مورد بررسی قرار می‌دهند، چرا که آنهاEDI را به عنوان ابزاری جهت ارائه خدمات جدید مربوط به پرداخت ها و به عنوان یک نیاز جهت ارائه خدماتی که توسط دیگر بانک‌ها ارائه می‌گردد، می دانند.

۳٫سرانجام، هزینه، مهمترین مشکل بانک‌ها می‌باشد، چرا که سیستم های EDI ارزان نیستند (Egland;Furst& et al, 1998,p.757) .

۱-۲-۹- مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه(EFT)

انتقال وجه از طریق بانک ها و مؤسسات مالی به دو شکل سنتی (مبتنی بر کاغذ)و شکل الکترونیکی انجام می شود.در شکل سنتی انتقال وجه که در ایران نیز مرسوم است تقریباً کلیه عملیات انتقال وجه بر روی فرم هایی ثبت می شود و برای انتقال اطّلاعات از کاغذ به عنوان پایه سیستم استفاده می شود، ولی پیشرفت فناوری به خصوص فناوری اطّلاعات و ارتباطات نظام بانکداری و انتقال وجه را دگرگون نموده است. در نتیجه سیستم های قدیمی (مبتنی بر کاغذ) به سیستم های (نوین الکترونیکی) تبدیل شده اند. قبل از اینکه مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه بیشتر توضیح داده شود، ابتدا لازم است تعریفی از سیستم انتقال وجه ارائه گردد. سیستم انتقال وجه به مجموعه ای از فعالیت ها اطلاق می شود که به وسیله بانک های و مؤسسات دیگر از قبیل اتاق پایاپای جهت انتقال وجه بین بانک‌ها صورت می پذیرد.حال اگر این فعالیت ها بر مبنای کاغذ استوار باشد به آن شیوه پرداخت و «انتقال مبتنی بر کاغذ» گفته می شود و اگر این فعالیت ها از طریق فناوری اطّلاعات و ارتباطات و به صورت الکترونیکی انجام پذیرد به آن «انتقال الکترونیکی وجوه» می‌گویند. شروع به کارگیری و توسعه سیستم های انتقال الکترونیکی در دنیا به دهه های ۵۰و۶۰ میلادی در آمریکا و اروپا بر می‌گردد. در این دوران بود که کارت های بانکی عرضه شد و مکانیزم های جدید اتاق پایاپای اتوماتیک به وجود آمد. هر چند که زمان زیادی از به وجود آمدن EFT می گذرد ولی گسترش فراگیر آن مربوط به دهه ۹۰ میلادی و پس از معرفی اینترنت و به کارگیری گسترده آن، می‌باشد .هر چند که مفهوم انتقال وجه روشن است ولی بر سر مفهوم انتقال الکترونیکی وجوه توافق وجود ندارد زیرا از یک طرف بعضی ها تعاریف بسیار محدودی از آن ارائه نموده اند و فقط نوع خاصی انتقال الکترونیکی وجوه را EFT می دانند در مقابل بعضی ها EFT را در معنای بسیار وسیع به کار برده اند که حتی کل بانکداری الکترونیکی را در خود جای می‌دهد .در همه مفاهیم انتقال الکترونیکی وجوه یک وظیفه مهم وجود دارد و آن امکان دسترسی سریع و پیوسته به وجه می‌باشد (باجاج و دبجانی، ۱۳۷۶،ص۳۱۵).

طبق یکی از تعاریف EFT(Liberman ,1998,p.28) عبارت است از روشی برای انتقال وجه به طور خودکار به وسیله رایانه وبا استفاده از اتاق پایاپای خودکارطبق این تعریف اولاً EFT فرایندی است که وجه به طور الکترونیکی منتقل می شود. ثانیاًً یک موجودیت قانونی به نام اتاق پایاپای خودکار که عملیات انتقال (تسویه) را انجام می‌دهد. از طرف دیگر انتقال الکترونیکی وجوه ابزاری برای رسیدن به هدف نهایی یعنی انجام پرداخت است.در پرداخت الکترونیکی ‌یا انتقال الکترونیکی وجوه، اساساً عمل پرداخت بدون جابجایی فیزیکی پول و بدون تبادل اطّلاعات زیاد صورت می‌گیرد.

کمیسیون قانون تجارت بین‌المللی سازمان ملل متحد انتقال الکترونیکی وجوه را چنین بیان می‌کند:

«انتقال وجه، فرآیندی است که در آن یک یا بیش از یک اقدام در فرایند کار که سابقاً بر اساس روش مبتنی بر کاغذ انجام می شد، اکنون با روش های الکترونیکی صورت می‌گیرد».

در تعریف دیگر که توسط «مجموعه مقررات یکنواخت بازرگانی ایالات متحده آمریکا » ارائه شده است:« انتقال الکترونیکی وجه عبارت است از یک شبکه انتقال سیمی، اطاق پایاپای خودکار یا سایر نظام های ارتباطی اطاق پایاپای با سایر اتحادیه های بانکی که از آن طریق یک دستور پرداخت بانکی، به بانک مخاطب مخابره و ارسال می شود» (باجاج و دبجانی،۱۳۷۶،ص۳۱۸).

طبق تعریف دیگری انتقال الکترونیکی وجوه عبارت است از هر نوع انتقال وجه به غیر از شیوه های سنتی مثل چک، وجه نقد و سایر ابزارهای کاغذی مشابه، که از طریق یک ترمینال الکترونیکی،تلفن ،رایانه ،نوارهای مغناطیسی،به منظور سفارش، مطلع کردن و یامجوز دادن به مؤسسه مالی، برای بدهکار یا بستانکار کردن یک حساب صورت می‌گیرد(Ajinkya,2000,p.15) .